بازخواني برداشت وجوب همگاني امر به معروف از آيه‌ 104 سوره‌ آل‌عمران (بر پايه‌ تحليل انسجام متن)

ازآنجاكه متنيتِ يك متن، وابسته به انسجام معنايي و وجود رابطه‌ منطقي ميان جمله‌هاي آن است، پژوهش پيش رو در پي‌ انسجام‌سنجي آيه‌ 104 سوره‌ آل‌عمران با آيات در سياق آن برآمده است. اين آيه يكي از آيات‌ اجتماعي چالش‌برانگيز قرآن است كه مفسران و فقيهان در برداشت از آن، ديدگاه‌هاي گوناگوني ارائه داده‌اند؛ روي‌هم‌رفته مي‌توان آراي ايشان در تبيين دلالت اين آيه‌ شريفه را در سه دسته‌ كلي جاي داد: 1. وجوب انحصاري امر به معروف و نهي از منكر بر گروهي معين؛ 2. وجوب انحصاري بر گروهي نامعين؛ 3. وجوب همگاني بر افراد جامعه. اين جستار نشان‌ مي‌دهد كه برداشت اول و دوم (ديدگاه مشهور)، افزون بر برخي كاستي‎ها، در تبيين انسجام ‌معنايي اين آيه نيز دچار سستي است؛ از سويي بر برداشت سوم (ديدگاه غيرمشهور) هم انتقاد‌هايي وارد است؛ ولي اين نوشتار به شيوه‌ توصيفي ‌ـ تحليلي با فرايندشناسي ساختار زباني «تجريد» و واكاوي مفهوم «امت»، نشان مي‌دهد كه مي‌توان به چالش‌هاي آن پاسخ‎هاي متقني داد و تفسيري منسجم از متن نمايان كرد. در مجموع به‌دست مي‌آيد كه بر پايه‌ اينكه مصداق كلان معروف، «حفظ اتحاد جامعه‌ اسلامي» و مهم‌ترين مصداق منكر، «تضعيف نظام اسلامي است»، اين آيه‌ـ كه خطاب به اهل ايمان در برابر فتنه‌گر‌ي‌هاي تفرقه‌افكنان است‌ـ هماهنگي كاملي با دستور «اعتصام همگاني به ريسمان الهي» (آل‌عمران:103) دارد. اين آيه با مبالغه تجريديه، از همه‌ مؤمنان مي‌خواهد كه با نهايت اتحاد، از وحدت جامعه اسلامي خويش در برابر اختلاف‌افكني‌هاي دشمنان پاسداري كنند.