بررسي نقش تخلخل در ساختار سراميك‌هاي تاريخي

شناخت ساختار مواد تاريخي، به ويژه تركيبات بر پايه رس، علاوه بر جنبه هاي فني و باستان شناختي، از منظر بررسي فرايندهاي آسيب رسان نيز قابل توجه است. يكي از عوامل ساختاري حائزاهميت در موادي مانند سراميك ها اعم از سفال، آجر، و بدنه كاشي، پديده تخلخل است كه مجموعه اي از حفرات و فضاهاي خالي را شامل مي شود و برحسب ارتباط با محيط پيراموني خود، به صورت باز يا بسته طبقه بندي شده و براساس زمان شكل گيري، به دو صورت اوليه و يا ثانويه تشكيل مي شوند. مهم ترين نقش تخلخل هاي باز، عملكرد آنها به عنوان كانال هاي انتقال رطوبت و يا هرگونه محلولي است كه مي توانند عامل شروع و يا ادامه يافتن بسياري از واكنش هاي شيميايي باشند. وجود رطوبت پديده هاي انتقال يون ها، انحلال، هيدراسيون و تبلور نمك هاي محلول را به همراه خواهد داشت. در اين مقاله با رويكرد تحليلي و براساس نتايج حاصل از مطالعه آزمايشگاهي با روش هاي تخلخل سنجي جيوه (MIP) و تخلخل سنجي به شيوه غوطه وري (براساس استاندارد ASTM C2092)، مهم ترين پيامد هاي ناشي از وجود تخلخل در بافت يك قطعه سراميكي ارزيابي شده است. اين پيامدها عبارت اند از: الف) رابطه دماي پخت، درصد تخلخل، حجم و شعاع حفرات، ب) ارتباط اندازه تخلخل با فرايندهاي انتقال رطوبت درون ساختار، و ج) رابطه تخلخل و شعاع حفرات با فشار تبلور نمك ها. نتايج بررسي هايي از اين دست در آسيب شناسي و فرايند مرمت اشياء تاريخي حائز اهميت است. ايجاد شوك رطوبت بلافاصله پس از حفاري ناشي از شستشوي قطعه به منظور تميزكاري، نمك زدايي و ... بدون توجه به شرايط اثر از منظر نوع حفرات موجود، ماهيت و ميزان تخلخل، علاوه بر افزايش تراوايي و امكان نفوذ رطوبت و به دنبال آن ايجاد تنش هاي فشاري ناشي از تبلور مجدد نمك ها، مي تواند به حبس رطوبت و فراهم آمدن فضايي براي واكنش هاي آتي از بستري پايا (ايستا) به روندي پويا (ديناميك) منجر شود.