فناوري ساخت و تحولات معماري دخمۀ زرتشتيانِ ترك آباد در اردكانِ يزد

ميان باغات روستاي ترك‌آباد و ديلُم در حوالي شهر اردكان خرابۀ دخمۀ زرتشتيان واقع شده است. دخمه بناي ويژه‌اي با حصار بلندِ گرد به‌سان يك استوانه است. چيدمان فضايي آن به اين نحو است حياطي گِرد در ميان دخمه قرار دارد و اتاق‌هايي گرداگردِ كنار هم قرار گرفته اند. اين فضاها آرامگاه‌هاي جمعي براي نگهداري استخوان مردگان بودند. اكنون طرح گرد و حجم استوانۀ بنا تشخيص داده مي‌شود، اما فرسايش و ويراني در آن راه يافته و به سان خرابه‌اي مي‌نمايد. فضاهاي حدود غربي، به ياري كاوش باستان‌شناسي، اكنون وضوح بيشتري دارد. اين دخمه از اين نظر كه مربوط به سدۀ ميانۀ هجري و كهن‌تر از ديگر دخمه‌هاي يزد است، اهميت دارد. هدف از انجام اين پژوهش، شناخت كليات و جرئيات معماري بناي دخمۀ زرتشتيان با مطالعه و برداشت جزئيات اجرايي ساخت بناست. پرسش اين است كه، جزئيات اجرايي و مهندسي ساخت بنا چيست و در طرح معماري، كاركرد و دوام بنا چه اثري داشته است؟ تحقيق با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي به انجام رسيد. علاوه بر مراجعه به اسناد كتابخانه‌اي، داده‌هاي پژوهش عمدتاً از داده‌هاي ميداني فراهم شد. نقشۀ جزئيات برداشت شده در جريان مطالعات ميداني شامل: وضع بستر، چگونگي ساخت ديوارها و اقسام آن، نحوۀ ساخت باربرها، برپايي طاق، سبك‌سازي بام، كف‌سازي و ديگر موارد است. تمهيد مهندسي خاص به‌كار رفته در اين بنا، كه با نهادن يك‌لايه شن در زير بنا پيش‌بيني شده، براي ايجاد ايزولاسيون لرزه‌اي بوده است. اين بنا كه با كاركرد ويژه براي نگهداري اجساد و بقاياي مردگان ساخته شده، هم‌چون بنايي كه در خدمت زندگان بوده، از اهميت برخوردار بوده و با طرح معماري و مهندسي قديم طرح‌اندازي شد. هرچند فناوري ساخت آن به‌طور عام در ذيل فرهنگ معماري خشت و گلين منطقۀ يزد قرار مي‌گيرد، ليكن در زمرۀ بناهايي است كه مي‌تواند تنوع اين نوع معماري را نشان دهد. بنا به گزارش‌هاي تاريخي، سابقۀ ساخت اين دخمه به‌احتمال به پيش از سدۀ هشتم هجري مي‌رسد.