اراده آزاد و دشواره جبر در نظريه سلطنت

تقابل ضرورت علّي با ارادۀ آزاد و اختيار آدمي يكي از مسائل مهم و چالش برانگيز در تاريخ فلسفه و كلام اسلامي بوده است. بسياري از متفكران سعي بر حل اين دشواره داشته‌‌اند. شهيد صدر از انديشمندان ناسازگارگراي معاصر است كه با وام‌‌گيري از «نظريۀ طلب» محقق نائيني و جرح‌‌وتعديل و تكميل آن، طرحي نو در اين مسئله درانداخته است. با اين بيان كه «فعل انسان به عنوان يكي از مصاديق قاعدۀ ضرورت علّي تا وجوب پيدا نكند، وجود نمي‌‌يابد و وجوب (ضرورت) تنافي با اختيار دارد؛ پس انسان در افعالش مجبور است» طرح اشكال كرده است و با تخصيص قاعدۀ فلسفي «ضرورت بالغير» كه از وجوه و صُور ضرورت علّي است، جريان اين قاعده در فاعل‌‌هاي مختار را انكار كرده و با افزودن مادۀ سلطنت به مواد سه‌‌گانۀ فلسفي (وجوب، امكان، امتناع) صورت قاعده را از «الشَئُ مَا لَم يَجِب لَم يُوجَد» به «الشَيءُ لايُوجَدُ اِلّا بِالوُجُوبِ أو السَلطَنَه» تغيير داده است. در پژوهش حاضر، برآنيم كه به شيوه‌اي تحليلي «نظريۀ سلطنت» را تبيين كنيم و با رفع اشكالات، اتقان و صحت آن را به اثبات برسانيم تا ارادۀ آزاد و شبهه جبر را بر محملي صحيح بنشانيم.