نظام دفع آب دشت فيروزآباد در دوران ساساني و اسلامي

Firuzabad Plain Water Disposal System in the Sasanid and Islamic Periods

فناوري انتقال آب نقش مهمي در شكل‌گيري و تداوم حيات مراكز شهرنشيني در دوره‌هاي مختلف داشته است. يكي از ويژگي‌هاي اين فناوري، نظام دفع آب است كه تاكنون ‌چنان‌كه بايد و شايد بدان پرداخته نشده است. به نظر مي‌رسد ساسانيان در اين زمينه، بسيار تلاش كرده و نشان داده‌اند كه اين شيوه به‌عنوان يك زيرساخت، به چه ميزان، تعيين‌كننده، مؤثر و حائز اهميت براي ديگر شيوه‌هاي انتقال آب بوده است. بر همين اساس نگارندگان با توجه به بررسي‌هاي ميداني و پژوهش روي شيوه‌هاي انتقال آب در دشت فيروزآباد، با پرسش‌هايي روبه‌رو شدند. اينكه با توجه به ويژگي‌هاي جغرافيايي و زيست‌ محيطي دشت فيروزآباد، چه تدابيري براي دفع آب‌هاي سطحي و زيرزميني در دوران ساساني و اسلامي در نظر گرفته شده بود؟ اجراي اين نظام منسجم،­ چه تأثيري در شكل‌گيري و استمرار سكونت گاه‌ها و اقتصاد دشت فيروزآباد داشته است؟ رويكرد پژوهش تاريخي- توصيفي - تحليلي است و با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني انجام شده است. مطالعه ميداني، گستره دشت فيروزآباد به مساحت 276 كيلومترمربع را شامل مي‌شود. در اين گستره، تاسيسات آبي شامل رودخانه، چشمه، آبراه، قنات، پل‌بند، سيل‌بند، مسيل و بارش‌هاي سالانه بررسي و مطالعه شده است. اين مطالعات روشن مي‌كند كه در دوره ساساني نظام دفع آب يكي از عوامل بسيار مهم و تعيين‌كننده در شكل‌گيري زيرساخت و توسعه شهرنشيني و ديگر نظام‌ها و فناوري‌هاي انتقال آب در دشت فيروزآباد بوده است. سياست‌هاي دقيق اتخاذ شده توسط ساكنان دشت تا قرن حاضر نگهداري و بهره‌برداري شده است. علاوه بر اين نام‌هاي بومي كه در اين راستا به ‌كار برده شده، بسيار مهم و قابل‌توجه است. مهم‌تر آنكه به دلايل شكل‌گيري شهر اردشيرخوره در بخش شرقي رودخانه پرداخته شده است. پژوهش حاضر به مدد يافته‌هاي باستان‌شناختي و مردم‌شناسي، شيوه‌هاي دفع آب اين دشت را شناسايي و مزاياي به‌ كارگيري آن‌ها را معرفي كرده است.

Water transfer technology has played an essential role in forming and survival of urban centers in different periods. One of the features of this technology is the water disposal system, which has not been addressed as it should be. It seems that the Sassanids have worked hard in this regard and have shown to what extent, as an infrastructure, it has been decisive, effective, and important for other water transfer methods. Questions were raised after field studies and literature review on water transfer methods in Firuzabad plain. 1- According to the geographical and environmental features of Firuzabad plain, what strategies were considered for the disposal of surface and groundwater during the Sassanid and Islamic Periods? 2- What effect has made the implementation of this coherent system on the formation and continuity of settlements and the economy of Firuzabad plain? The research approach is historical-descriptive-analytical and has been done using library and field studies. The field study covers the extent of Firuzabad plain with an area of 276 square kilometers. The water facilities, including river, spring, waterway, qanat, bridge dam, flood dam, and annual rainfall, were studied in this area. These studies clarify that in the Sassanid period, the water disposal system was one of the most important and determining factors in forming infrastructure and urban development and other systems and technologies of water transfer in Firuzabad plain. The exact policies adopted have been maintained and exploited by the plain inhabitants until the present century. Also, the native names used in this regard are very important and significant. More importantly, it deals with the reasons for the formation of Ardeshir Khowarah in the eastern part of the river. Using archaeological and anthropological findings in this research identifies the water disposal methods of this plain and introduces the advantages of using them.