بررسي تاثير نقوش تزئيني ساساني بر تزئينات محراب مسجد جامع اروميه

مسجد جامع اروميه، معروف به مسجد جمعه (جمعه مسجدي)، در دوره‌هاي مختلف شكل گرفته است؛ به گونه‌اي كه هر بخش از آن مربوط به دوره‌اي خاص مي‌باشد. محراب مسجد در بخش گنبدخانه قرار گرفته و داراي نقوش تزئيني زيادي از انواع هندسي و اسليمي است؛ كه علاوه بر نمايش ويژگي‌هاي هنر گچ‌بري عصر ايلخاني، تاثيرات دوران قبل از خود يعني سلجوقي و دوران قبل از اسلام، به‌ويژه دوره ساساني هم درآن ديده مي‌شود. علاوه بر كثرت نقوش تزئيني و ظرافت بكار رفته در اين محراب، استفاده از انواع اقلام خطي همچون كوفي، ثلث و رقاع نيز در تاثيرگذاري آن بر مخاطب اهميت زيادي دارد. هدف از اين پژوهش، شناخت آرايه‌هاي تزئيني متأثر از نقوش تزئيني وابسته به معماري ساساني موجود در محراب مسجد جامع اروميه مي‌باشد. براين اساس، اين پژوهش در پي پاسخ‌گويي بدين پرسش‌هاست: الف) آيا نقشمايه‌ها وآرايه‌هاي بكار رفته در تزئينات محراب مسجد جامع اروميه متاثر از نقش مايه‌هاي دوراه ساساني است؟ ب) نقش‌مايه‌هاي اقتباس شده از دوره ساساني در محراب مسجد جامع اروميه مشتمل بر كدام عناصر است؟ براي پاسخ يه اين پرسش‌ها از روش توصيفيتطبيقي استفاده شده و اطلاعات مورد نياز به صورت تركيبي (كتابخانه‌اي و ميداني) گردآوري شده‌اند. نتايج نشان مي‌دهد كه آرايه‌هاي بكار رفته متاثر از دوره ساساني است و نقوش گياهي موجود در گچ‌بري‌هاي دوره ساساني مانند دهن اژدري و خرطوم فيلي در محراب مسجد به شكل اسليمي و ختايي و در قالب انواع سراسليمي‌ها مانند دهن اژدري و خرطوم فيلي با جزئيات زياد تكامل يافته و در زمينه اين نقوش نيز از خطوط ثلث و كوفي استفاده شده است. نقوش هندسي نيز شكل پيچيده‌تر نقوش هندسي عصر ساساني را به نمايش مي‌گذارد؛ و از اشكال دايره و مثلث بسيار استفاده شده است. همچنين نقش‌هايي مانند گل چندپر يا گلچه با تعداد گلبرگ‌هاي متغيّر شش‌تايي، هشت‌تايي و شانزده‌تايي در بسياري موارد با تغييراتي، به‌نوعي مشابه با همان اشكال و فرم سابق به كار گرفته شده‌اند. علاوه بر آن استفاده از نقش برگ نخل، طرح قاشقي، گل چندپر و برخي نقوش همچون نقش گل انار به‌سادگي بسيار در ستون‌نماهاي محراب اجرا شده‌اند. افزون براين طرح بسياري از نقوش گياهي دوران ساساني مانند نقش درختان مو، انار، نخل و برگ‌هاي كنگر در تركيب با طرح‌هاي اسليمي در محراب مسجد ديده مي‌شوند.