تهيه سند راهبردي مديريت جامع حوزه آبخيز با استفاده از مدل SWOT و QSPM (مطالعه موردي: حوزه آبخيز ميمه، استان ايلام)

Preparing Strategic Plan for Integrated Watershed Management using SWOT and QSPM (Case study: Meymeh watershed, Ilam province)

مقدمه و هدف: فرآيند مديريت استراتژيك شامل تعيين اهداف، شناسايي نقاط قوت و ضعف (عوامل دروني)، شناسايي فرصت‌ها و تهديد‌ها (عوامل بيروني)، تعيين اهداف بلند مدت و تعيين استراتژي‌هاي گوناگون، محاسبه و ارزيابي عملكرد مي ­باشد. هدف از پژوهش حاضر بررسي كارايي مدل SWOT در تهيه سند راهبردي مديريت جامع حوزه آبخيز ميمه در استان ايلام مي ­باشد. مواد و روش­ ها: تحقيق حاضر در سه زيرحوزه از حوزه آبخيز ميمه انجام شده است. اين حوزه به عنوان حوزه آبخيز پايلوت استان ايلام همزمان با ساير نقاط كشور در طرح مديريت جامع حوزه ­هاي آبخيز كشور ثبت شده است كه با مساحت 20584 هكتار در استان ايلام و در شهرستان دهلران واقع شده است. براي جمع­ آوري اطلاعات و داده­ هاي مورد نياز از بررسي ­هاي اسنادي، كتابخانه­ اي و مطالعات ميداني استفاده و با توجه به اطلاعات بدست آمده و چندين مصاحبه اكتشافي با متخصصين و كارشناسان مربوطه نقاط ضعف، قوت، فرصت­ها و تهديدهاي مربوط به حوزه مورد مطالعه مشخص گرديد و در مجموع 22 نقطه قوت و فرصت به عنوان مزيت­ ها و 25 نقطه ضعف و تهديد به عنوان محدوديت­ هاي پيش­روي حوزه آبخيز ميمه شناسايي گرديد و اين 47 عامل براي تحليل داده­ ها و تدوين استراتژي­ هاي بهينه و با استفاده از مدل SWOT، در معرض رأي و قضاوت 30 نفر، متشكل از متخصصين و خبرگان دانشگاهي، كارشناسان و مديران مربوطه و مردم محلي قرار گرفت، سپس براي وزن‌دهي و امتياز­­گذاري عوامل، از روش تحليل سلسله مراتبي AHP استفاده و در مرحله بعد امتياز وزني هر معيار محاسبه شد. در نهايت با استفاده از مدل SWOT به ارائه راهبردهاي استراتژيك حوزه آبخيز ميمه پرداخته و براي اولويت­­ بندي استراتژي­ ها از ماتريس برنامه ­­ريزي كمي QSPM استفاده شده است. يافته­ ها: نتايج نشان داد كه در گروه نقاط قوت، گزينه "وجود رودخانه‌هاي پرآب و دائمي" با امتياز وزني 0/364 به عنوان مهم­ترين نقطه قوت و گزينه "نداشتن الگوي كاشت مناسب، نداشتن آمايش كشاورزي و منابع طبيعي در مقياس‌هاي كاربردي" با امتياز وزني 0/312 به عنوان مهمترين نقطه ضعف حوزه شناسايي شدند. در گروه فرصت­ ها، گزينه "مشاركت دادن جامعه محلي در اجراي پروژه­ هاي منابع طبيعي" با امتياز وزني 0/351 به عنوان مهم­ترين فرصت و همچنين گزينه "پيامدهاي منفي تغيير اقليم با توجه به اثرپذيري قطعي منابع طبيعي استان" با امتياز وزني 0/507 به عنوان مهم­ترين تهديد حوزه آبخيز ميمه مشخص شده است. نتيجه ­گيري: نتايج حاصل از تشكيل ماتريس­ هاي IFE و EFE و وزن استراتژي­ ها نشان داد كه برنامه ­ريزي­ هاي آينده ­نگر منطقه بايستي فرصت­ هاي منطقه را در راستاي توسعه قوت­ ها و غلبه بر ضعف­ ها، همواره مد نظر قرار گيرند.

Introduction and Objective: Strategic management process including setting objectives, Identifying strengths and weaknesses (internal factors), identifying opportunities and threats (external factors), setting long-term goals and determining various strategies, calculating and evaluating performance. The aim of current study is to evaluate the efficiency of SWOT model in preparing strategic plan for integrated watershed management in Meymeh watershed, Ilam. Materilal and Methods: The current research has been done in three subwatersheds of Meymeh watershed. This watershed has been selected as pilot watershed study of Ilam province in line with the National Megaproject on Integrated Watershed Management which has 20584 ha area and located in Dehloran county, Ilam province. Data collection was done in different kinds of library and field information and after discussion to scientists and experts, weakness, strength, opportunities and threat of the catchment are identified. In this research, 22 strength and opportunities as advantages and 25 weakness and threats as limitations in the studied watershed are specified. All of this characteristics are used for data analysis and preparing strategies using SWOT model. For this analysis, 30 questionnaire are filled by academic, nonacademic and local experts, then for weighting and scoring of factors, AHP method is applied for factor classification. Finally, Using SWOT strategic plan for integrated watershed management is suggested and for strategies priorities, QSPM planning matrix has been used. Results: Results show that between different strengths, "permanent rivers" with 0.364 score as the most important strength and "no applied agriculture and natural resources planting pattern" with 0.312 score as the most important weakness of the catchment have been identified. Also, between opportunities, "involve the local communities in natural resource projects" with 0.351 score as the most important opportunity and "The negative consequences of climate change due to the definite impact of the province's natural resources" with 0.507 score as the most important threat of the studied catchment have been recognized. Conclusion: Investigations of IFE, EFE and weights of strategies indicated that in future planning, opportunities in the catchment should be taken in account.