ظهور تمارض اجتماعي در زندگي روزمره مورد مطالعه: تعاملات ميان كاركنان و مراجعان مجتمع شمارۀ 10 مركز شوراي حل اختلاف شهر تهران

تمركز اين پژوهش بر تمارض1 اجتماعي به معناي شانه خالي‌كردن از انجام وظايف قانوني و اخلاقي با ارجاع به عوامل بيروني و ناموجه است؛ اينكه اين كنش اجتماعي چرا و چگونه در تعاملات اجتماعي و زندگي روزمره ظهور و بروز مي‌يابد. براي رسيدن به اين منظور و در پي تدقيق معنايي و مفهوم‌شناسي پديدۀ تمارض اجتماعي و تحليل جامعه‌شناختي زمينه‌هاي شكل‌گيري آن در تعاملات اجتماعي و زندگي روزمره، تمارض اجتماعي مبتني بر طرح جي‌تي‌ام كلاسيك (CLGTM) يعني الگوي ظهوريابندۀ گليسر در نظريۀ زمينه‌اي دنبال و راهبرد‌هاي آن در زندگي روزمره و در عملِ كاركنان و مراجعان مجتمع شمارۀ 10 مركز شوراي حل اختلاف در شهر تهران به روش‌هاي گوناگون رصد شده است؛ به اين ترتيب، با نمونه‌گيري نظري، 36 نفر براي انجام مصاحبه‌هاي عميق انتخاب و داده‌هاي حاصل از گفتگو با مشاركت‌كنندگان در پژوهش با استفاده از فرايند كدگذاري دومرحله‌اي در طرح جي‌تي‌ام كلاسيك تحليل و مقوله‌بندي شدند. در فرايند كدگذاري و مقوله‌بندي داده‌ها نيز با كاربست نرم‌افزار MAXQDA، از مزاياي آن براي تنظيم و تنسيق اطلاعات و تفسير و تحليل پديده‌ها بهره برده شد. اين پژوهش سبب كشف مقولۀ محوري «راهبردهاي بقا در شرايط آشفتگي اجتماعي» شد؛ به اين ترتيب، تمارض اجتماعي در نوساني ميان ازهم‌گسيختگي و وابستگي اجتماعي، راهبردي براي بقا در شرايط آشفتگي اجتماعي است؛ شرايطي كه در آن، كاهش سرمايۀ اجتماعي و نيز وجود انگيزه‌هاي بسيار براي انتقام از جامعه، افراد را به مسئوليت‌گريزي و شانه خالي‌كردن از انجام وظايف قانوني و اخلاقي سوق مي‌دهد و همزمان، وابستگي اجتماعي ناشي از تعلق خاطر يا احتياج، موجب توريه، توجيه و دليل‌تراشي و ارجاع به عوامل بيروني به‌منزلۀ بهانه‌اي براي انجام‌ندادن تعهدات و نداشتن حس وظيفه‌شناسي است.