جايگاه عقل در تفسير از منظر آيه الله فاضل لنكراني

تفسير به معناي كشف مفاد استعمالي و بيان مراد خداوند از آيات قرآن، متوقف بر اموري است كه از سوي مفسران تعيين شده است. «عقل» و «ادراكات عقلي» از اين موارد است كه از سوي بعضي، از مهمترين منابع تفسيري بشمار مي‌رود. اين نوشتار كه با هدف بررسي نقش عقل در فهم آيات از منظر آيه الله فاضل نگاشته شده، با روش توصيفي تحليلي به بررسي مباني تفسيري و فقهي ايشان در تبيين آيات الاحكام و نيز آراء فقهي و اصولي آن عالم اصولي به رشته تحرير در آمده است. حاصل اين بررسي آن است كه عقل و دريافت عقلي در اثبات قرآن كريم در دو عرصه بيروني و درون متني كاربرد دارد. اثبات اعجاز و حجيت بخشي به آن و مطابقت آن با اصول عقلي از منظر بيروني؛ و فهم و درك محتواي آيات در نگرش درون متني بر منبعيت عقل در مباني تفسيري حكايت دارد. از سوي ديگر آيه الله فاضل، عقل را يكي از اركان تفسير مي‌داند، كه در كنار ظواهر آيات و بيان معصومين از اصول بنيادين علم تفسير بشمار مي‌رود. اين ركن هر چند از نظر اعتبار ذاتي متاخر از دو ركن پيشگفته است، اما در مقام عمل و در جهت فهم و مفاهمه، مقدم بر آن دو مي‌باشد. ايشان با وجود اعتقاد به ظواهر آيات، عدم مخالفت با قرينه عقلي را شرط صحت ظواهر مي‌داند و گاه با حكم عقل، ظاهر آيات را بي اثر در فهم مراد الهي مي‌خواند.