تعيين مهم ترين عوامل مؤثر خاكي در توليد رواناب كاربري هاي مختلف سازند گچساران

Determination of the Most Important Soil Factors in Runoff Production in Different Land uses in Gachsaran Formation

مقدمه و هدف: اكوسيستم ­هاي طبيعي داراي نظم و تعادل خاص خود مي ­باشند مگر اينكه تحت تأثير يك نيروي خارجي دچار بي­ نظمي گردند، كه متأسفانه انسان با بهره ­برداري بي­رويه و غير اصولي از برخي عناصر آن باعث بهم ريختگي در بسياري از حوزه­ هاي آبخيز شده است. يكي از عمده ­ترين پيامدهاي اين نوع بهره برداري تشديد توليد رواناب مي ­باشد كه باعث افزايش فراواني و بزرگي سيل و فرسايش و فقر خاك مي ­شود. سازند گچساران يكي از سازندهاي مهم فرسايش پذير در ايران مي ­باشد. اين سازند حدود 1600 متر بستر داشته و از نظر سنگ­ شناسي مشتمل بر نمك، انيدريت، مارن­ هاي رنگارنگ آهك و مقداري شيل مي‌باشد. بنابراين تحقيقات علمي درباره ميزان رواناب و فرسايش سازند گچساران ضروري است كه از اهداف اصلي پژوهش حاضر مي ­باشد. مواد و روش ­ها: در اين تحقيق به منظور تعيين مهم­ترين عوامل مؤثر در توليد رواناب كاربري­ هاي مختلف نهشته­ هاي سازند گچساران، بخشي از حوزه آبخيز كوه گچ شهرستان ايذه با مساحت 1202 هكتار انتخاب گرديد. اين تحقيق به ­منظور تعيين رابطه بين رواناب توليدي بوسيله باران­ساز با برخي خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك مانند درصد شن، ماسه، رس، سيلت، اسيديته، هدايت الكتريكي، رطوبت، كربنات كلسيم و ماده آلي در كاربري­ هاي مختلف سازند گچساران انجام گرفت. سپس نمونه­ برداري رواناب در شش نقطه و با سه تكرار در سازند گچساران و در شدت­ هاي مختلف بارش 0/75، 1 و 1/25 ميلي­ متر در دقيقه در سه كاربري مرتع، منطقه مسكوني و اراضي كشاورزي به كمك دستگاه باران ساز انجام شد. به منظور بررسي عوامل مؤثر در توليد رواناب، نمونه­ برداري از خاك در لايه 20-0 سانتي­ متري نيز به همان تعداد برداشت رواناب صورت گرفت. به ­منظور انجام تحليل­ هاي آماري از نرم­ افزار SPSS و EXCELاستفاده گرديد. يافته­ ها: مهم­ترين عوامل مؤثر در توليد رواناب به كمك رگرسيون چند متغيره شناسايي شدند. نتايج نشان داد كه توليد رواناب در كاربري­ هاي مختلف سازند گچساران در شدت­ هاي مختلف، داراي اختلاف معني­ داري با هم هستند. دراين تحقيق به خوبي نشان داده شد شناخت پارامترهاي خاكي در افزايش و كاهش رواناب در سازند­ گچساران بسيار حائز اهميت مي­ باشند. نتيجه ­گيري: مدل­هاي رگرسيوني به دست آمده نشان دادند كه در افزايش و كاهش رواناب كاربري­ هاي مختلف از بين عامل­ هاي اندازه­ گيري شده در سازند گچساران شاخص­ هاي مقادير آهك و رس خاك بيشترين نقش را داشته­ اند.

Introduction and Objective: Natural ecosystems have their own order and balance unless they are disordered under the influence of a foreign force, which unfortunately, human have caused disordering in many watersheds by unconsumed exploitation of some of its elements. One of the most main of its results is run off production that resulted to increasing flood production and erosion and soil poverty. Gachsaran Formation is one of the most important erodible formations in Iran. This formation has about 1600 meters of thickness and in terms of petrology includes salt, anhydrite, colorful lime marls and some shale. Therefore, scientific research on runoff and erosion of Gachsaran Formation is essential, which is one of the main objectives of this study. Material and Methods: In this research for determination of the most important factors in runoff production of various land uses in Gachsaran formation studied a part of the gypsum mountain watershed in Izeh Township. It has 1202 hectares area. This investigation in order to determination of the relationship between produced runoff by rain simulator with some soil physicochemical characteristics like percent of very tiny sand, sand, clay, silt, pH, Ec, soil moisture, Calcium Carbonate and organic materials in different land uses of Gachsaran formation done. Then run off samples in 6 points and with three replicates in Gachsaran formation in the precipitation intensities of 0/75, 1 and 1/25 millimeter in minute in range, residential and agricultural land uses using rain simulator done. In order to investigate efficacious factors in runoff production, sampling was done in 0-20 centimeters of soil layers and also the same number of runoff. In order to do statistical analysis used EXCEL and SPSS software. Results: The most important soil factors in runoff production were identified by multi regression. The results showed that runoff production in different land uses at different intensities had significant differences. In this study, it was shown that the recognition of the soil parameters is very important in increasing and decreasing runoff in Gachsaran formation. Conclusion: Regression models showed that clay and calcium carbonate had the highest role in increasing and decreasing runoff of different land uses among the measured factors in Gachsaran Formation.