پژوهشي تحليلي در ديدگاه‌هاي تفسيري ابوالقاسم كعبي بلخي

دانش تفسير وامدار تلاش‌هاي مفسراني است كه به شرح و تبيين كتاب الهي پرداخته‌اند. برخي از اين تفاسير از ميان رفته‌اند، ولي ديدگاه‌هاي صاحبان آن‌ها در بخشي از آيات به جا مانده است. از اين گروه، ابوالقاسم كعبي بلخي، متكلم و مفسر معتزلي است. اين مقاله با روش توصيفي تحليلي به بررسي برخي آراء وي در تفسير مي‌پردازد و روشن مي‌شود كه او با روش قرآني عقلي آيات را تفسير مي‌كند و براي سياق و ظرايف تعبيري در شناخت مقصود خداوند متعال، اهميت زيادي قائل است. از اين رو مقصود از كلماتي را كه ابراهيم با آن‌ها آزموده شد، امامت مي‌داند كه خداوند آن را اتمام كرد و به انجام رساند. همچنين در سوره قيامت، نظر مشهور را كنار مي‌نهد و مقصود از قرآن را قرائت نامۀ اعمال مي‌داند. استدلال‌هاي عقلي و كلامي نيز در برداشت‌هاي وي جايگاه ويژه‌اي دارد و بر اساس آن، آدم(ع) را قبله نه مسجود فرشتگان مي‌داند و بهشت آدم(ع) را زميني مي‌داند و «عالم ذر» را نمي‌پذيرد و عقول بني‌آدم را گواه ربوبيت خداوند مي‌داند. همچنين حكومت و خلافت را كه عهد الهي است، براي كافران و ستمگران مشروع نمي‌داند. قرائات و فقه القرآن نيز از سرفصل‌هاي تفسيري وي مي‌باشد.