بستر جغرافيايي نهضت قرامطه و تأثير آن بر معادلات سياسي در مناطق اسلامي

زمينه و هدف: نهضت‌هاي سياسي و اجتماعي با هر هدف و انگيزه‌اي كه تأسيس شوند، ريشه در تحولات واقعي آن جامعه از جمله شرايط سرزميني و جغرافيايي آن دارند. به همين دليل وجود شرايط تسهيل‌كننده و يا موانع مي‌تواند عاملي براي گسترش و يا عدم گسترش انديشه‌هاي هر نهضت و يا جنبش اجتماعي باشد. مواد و روش‌ها: روش مورد استفاده در اين پژوهش توصيفي ـ تحليلي است كه با بهره‌گيري از منابع تاريخي، اسنادي و كتابخانه‌اي اطلاعات موجود درباره قرامطه، مختصات و حيطه جغرافيايي گسترش آن و همچنين آثار سياسي و اجتماعي آن را مورد بررسي قرار داده است. يافته‌ها: نهضت قرامطه در زمان گسترش انديشه‌هاي شيعي، مناطق مهم و استراتژيك جهان اسلام را در دست گرفته بود؛ و خطر مهمي براي خلافت عباسي محسوب مي‌شد. تكيه رهبران نهضت بر شرايط ناعادلانه سياسي و اجتماعي بر عليه شيعيان و توجه به مناطقي كه اقبال عمومي در آنان براي برقراري عدالت و ظلم‌ستيزي بيشتر بوده است، مختصات نهضت قرامطه را تشكيل مي‌دهند. اعضا و رهبران نهضت قرامطه با در نظر گرفتن مزيت‌هاي جغرافيايي، انديشه‌هاي سياسي خود را در سرزمين‌هاي مختلف بسط مي‌دادند.   نتيجه‌گيري: از منظر جغرافياي سياسي، قرمطيان در گستره وسيعي از مناطق فعاليت خود مانندِ ايران، شامات، عراق، توانستند اقتدار خلافت عباسيان را به چالش بكشانند؛ ليكن، در برخي ديگر از نواحي بلاد اسلامي، از فرصت‌هاي مساعدتري براي افزايش قدرت و تحقق اهداف خود بهره‌مند بودند، مانند بحرين كه دولت مورد نظر قرمطيان هم تشكيل شد و توانستند از شرايط و عوامل جغرافيايي اين مناطق به نفع خود بهره ببرند. از اين جهت، قرامطه به دليل انتخاب بحرين به عنوان مكان گسترش انديشه خويش، از پيشگامان انديشه ژئوپولوتيكي در جهان اسلام به شمار مي‌رود.