گستره ولايت فقها در انديشه فقهاي شيعي؛ مطالعه موردي شيخ طوسي

زمينه و هدف: ولي فقيه هرچند به معناي سياسي، ايده‌اي متعلق به دوران معاصر و تأسيس نظام جمهوري اسلامي ايران است، اما ريشه‌هاي تاريخي آن به انديشه فقهاي شيعه بر مي‌گردد كه در طي اعصار مختلف، عناصر اين مفهوم را پرورش داده‌اند. بر اين اساس، هدف پژوهش حاضر، بررسي تاريخچه ولايت فقها در انديشه شيخ طوسي ملقب به شيخ‌الطايفه است. مواد و روش‌ها: روش مورد استفاده در اين پژوهش، توصيفي تحليلي است كه استفاده از آثار شيخ طوسي و ساير فقها و علماي شيعي را به‌عنوان منابع اصلي در دستور كار قرار داده است. بنابراين جمع‌آوري اطلاعات به شيوه اسنادي و كتابخانه‌اي انجام گرفته است. يافته‌ها: انديشه شيخ طوسي درباره ولايت فقها بر مبناي نقش‌آفريني آنان در امور اجتماعي، قضايي، و همچنين تدابيري براي دريافت خمس و رتق و فتق امور مالي است و وجه سياسي بارزي ندارد. با اين حال، در عصر غيبت معصوم (ع)، نظر فقها درباره امور مختلف جامعه به‌عنوان كساني كه شناخت و علم كافي در زمينه احكام ديني دارند، صائب و نافذ است و همين رويكردها زمينه‌اي براي پرورش نظريه ولايت فقيه توسط ساير علماي شيعي شده است كه نشانگر تكامل اين نظريه در طول تاريخ تشيع مي‌باشد. نتيجه‌گيري: مطرح كردن جايگاه فقها به‌عنوان استمرار حركت رسول گرامي اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) در حيطه مسائل مختلف، پرورش انديشه سياسي شيعه بر مبناي ولايت فقها در برابر انديشه سياسي سلاطين جور و طاغوتيان و بر حق دانستن فقها در امور قضايي و حسبيه از جمله مؤلفه‌هايي است كه مي‌تواند انديشه شيخ طوسي را به‌عنوان حاملي براي انتقال تئوري ولايت فقها براي اعصار بعدي، نمايان سازد.