كاركرد مفهوم كلي درانديشه ابن سينا و هگل

در تاريخ فلسفه، آنچه مفهوم كلي را به مسئله تبديل كرده، كاركردهاي هستي شناختي، معرفتي و نيز كلامي آن بوده است؛ البته توجه به چنين كاركردهايي، فهمي فراتر به لحاظ حيث منطقي آن را مي طلبد. در اين حوزه، نگرش خاص ابن ‏سينا دربارۀ كلي طبيعي كه درپرتو اعتبارات لابشرطي ماهيت و با وصف معقوليت بر آن تأكيد شده است، امكان مقايسه با كلي انضمامي هگل با چنين وصفي را فراهم مي آورد؛ بنابراين، ارتباط بين عالم محسوس و عالم معقول، تجرد نفس، نسبت كلي با افراد خود، و مسئلۀ تشخص و فرديت ازجمله موضوعاتي هستند كه كاركردهاي يادشده را توجيه مي‏ كنند؛ اما آنچه در اين بحث، نسبت هگل با ابن‏ سينا را نشان مي‏ دهد، در وهلۀ نخست، توجه به معقوليت ثاني يا فلسفي مفهوم كلي و سپس توجه به كاركردهاي آن است كه درپرتو انديشۀ ارسطو افلاطوني شكل گرفته است. بي ترديد، در تحليل و واكاوي مفهوم كلي و تعينات آن، هگل و ابن سينا تحقق عيني اين مفهوم در افرادش را پذيرفته اند؛ ولي به زعم هگل، كلي انضمامي در اصطلاح حكمت سينوي، ماهيتي مخلوطه و بشرط شيء است كه در سطحي فراتر از ماهيت و وجود (صورت معقول) عرضه شده و كاملاً حيث ايجابي يافته؛ درحالي كه آنچه كلي طبيعي را با توجه به حيث سلبي اش درسطح ماهيت، به‏ صورت مبهم درآورده، نحوۀ موجوديت آن است؛ افزون بر آن، هگل براساس نظريۀ وحدت ضدين، كلي انضمامي را تحليل كرده و استنتاج كثير از واحد را برخلاف قاعدۀ الواحد ابن‏ سينا مجاز دانسته و درنهايت، در دام مفهوم گرايي افتاده است.