انتظام بخشي مراتب تهي، برخاسته از بازخواني انديشۀ كريستوفر الكساندر

يكي از مفاهيمي كه در حوزه معماري از آن سخن گفته مي‌شود، مفهوم تهي است. از ميان صاحب‌نظران، اين مفهوم توجه كريستوفر الكساندر را به خود جلب كرده است و براي بسط نظرياتش از آن بهره مي‌برد. واكاوي بستر نظرات او نشان مي‌دهد تهي در قالب سه مفهومِ منتسب، كه به‌طور مستقيم (مفاهيم تهي‌عظيم و تهي) و يا به‌طور غيرمستقيم و ضمني (مفهوم تهي‌وارگي) بدان‌ها پرداخته شده است، در اين بستر حضور دارد. او تعابير متفاوتي از آن‌ها در ذهن دارد، اما ارتباط يا ساختار واضح و مشخصي را مابينشان برقرار نمي‌كند؛ درحالي‌كه، به نظر مي‌رسد اين سه مفهوم كه در آراي الكساندر به‌صورت جداي از هم آمده‌اند، اشاره به مراتب مختلفِ يك مفهوم دارند و مي‌توانند به‌صورت يك منظومه با ساختاري مشخص درآيند و به‌مثابه يك حقيقت واحد ادراك شوند. در اين مقاله به‌منظور بررسي نظرات الكساندر در خصوص انتظام‌بخشي به مراتب تهي، بعد از تعمق بر نظرات او، انديشه‌اش از منظر جهان‌بيني اسلامي، به‌مثابه بخشي از خاستگاه انديشه الكساندر در باب تهي و با استفاده از روش استدلال منطقي، تحليل مي‌شود تا نقاط مكتوم آن آشكار گردد. درنهايت، منظومه‌اي‌ مركزگرا در جهت تعيين ساختار مراتب تهي حاصل مي‌گردد، كه در آن تهي‌عظيم، به‌مثابه مركز منظومه، باطني‌ترين و نهان‌ترين مرتبه مفهوم است و همه‌چيز در جذبه حضور آن نظم مي‌يابد. پنج مرتبه ديگر در اين منظومه و به دور آن حضور دارند؛ بعيدترين و بيروني‌ترين مراتب (سادگي و تهي) مربوط به مفهوم تهي است كه محل حضورش در عالم جسمانيت يا همان معماري و واجد معنايي از تجلي تهي‌عظيم در عالم واقع است و سه مرتبه ديگر (فنا، بقا، و يقين) مربوط به تهي‌وارگي‌ است كه محل ظهورش در وجود معمار و واجد معنايي از تجلي تهي‌عظيم به‌صورت اختبار روحي است.