پديد آورندگان :
رضوي زاده، سمانه سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور، تهران، ايران , لطفي نسب اصل، سكينه سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور، تهران، ايران , درگاهيان، فاطمه سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور، تهران، ايران , سعيدي فر، زهرا سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع كشور، تهران، ايران
كليدواژه :
پهنه سيلابي , تصوير ماهواره اي , دبي حداكثر لحظه اي , سد كرخه , شاخص خشكسالي SPEI
چكيده فارسي :
مقدمه و هدف: رودخانه كرخه به عنوان سومين رودخانه بزرگ ايران، همه ساله حجم آب وسيعي را به دشت خوزستان روانه مي كند. احداث سد مخزني كرخه در كنار مزيت هاي متعدد، جريان رودخانه را در پاييندست خود به طور گسترده تحت تاثير قرار ميدهد. ناديده گرفتن اثرات سازه ها در حذف يا كاهش جريان هاي رودخانه اي و به ويژه ظرفيت هاي سيلابي، منجر به سرمايه گذاري در زمينه كشاورزي، صنعت و شهرسازي در حاشيه رودخانه ها، پايين دست سدها و نواحي پرخطر در برابر سيل شده است.
مواد و روش ها: در مطالعه حاضر به بررسي روند تغييرات رژيم سالانه و سيلابي رودخانه كرخه در يك بازه زماني حدودا 50 ساله و بررسي ارتباط اين تغييرات با تاسيس سد كرخه پرداخته شد. بدين منظور از چهار آزمون آماري (Pettitt، SNHT، Buishand، von Neumann) براي بررسي همگني داده‌هاي دبي حداكثر لحظه اي و دبي متوسط سالانه در ايستگاه هيدرومتري پايپل و تعيين نقاط تغيير و جهش، استفاده شد. همچنين به منظور تعيين نقش پارامترهاي اقليمي بر دبي رودخانه نيز، از آزمون همبستگي پيرسون استفاده شد.
يافته ها: با توجه به آبگيري سد كرخه در سال 1380، نتايج مطالعه نشان داد كه ميانگين دبي هاي حداكثر لحظه اي، در بازه زماني 32 ساله قبل از افتتاح سد در ايستگاه هيدرومتري پايين دست سد (ايستگاه پايپل)، برابر با 1976 مترمكعب بر ثانيه و در 16 سال پس از آن كه همزماني با افتتاح سد كرخه نيز دارد، با كاهش چشمگير 78 درصدي، معادل 417 مترمكعب بر ثانيه شده است. لذا با توجه به حذف پيك هاي سيلابي بلافاصله پس از احداث سد كرخه، با قاطعيت مي توان شاهد تاثير سد بر مهار پيك هاي سيلابي رودخانه كرخه بود. همچنين نتايج بدست آمده نشان داد كه بيشترين همبستگي دبي حداكثر لحظه اي در سطح معني داري 95 درصد، با پارامتر SPEI يا خشكسالي هواشناسي مي باشد. پايش تصاوير ماهواره اي نيز نشان مي دهد كه تا قبل از آبگيري سد كرخه (1380)، پهنه هاي سيلابي در شرايط وقوع سيلاب، پوشيده از آب بوده و پس ازين سال با وجود رخداد سيل و گزارش دبي پيك بالا در رودخانه كرخه،
هيچگونه آبگيري از رودخانه كرخه در دشتهاي سيلابي مشاهده نشده است.
نتيجه گيري: رژيم سيلابي رودخانه كرخه در پاييندست سد كرخه، از سال 1376 شاهد روند كاهشي ناشي از تغييرات شاخص خشكسالي اقليمي بوده كه از سال 1380، تحت تاثير افتتاح سد كرخه از روند ثابتي برخوردار بوده و مهار سيلاب ها توسط سد را نمايش مي دهد.
چكيده لاتين :
Introduction and Objective: Karkheh River, as the third largest river in Iran, flows a large
volume of water to the Khuzestan plain every year. The construction of the Karkheh Reservoir
Dam, along with several advantages, widely affects the river flow in its downstream. Ignoring
the effects of these structures on the elimination or reduction of river flows, especially flood
capacities, leads to investment in agriculture, industry and urban development along rivers,
downstream of dams and in flood high-risk areas.
Material and Methods: In the present study, the trend of changes in the annual and flooding
regime of Karkheh River over time and in the relationship with the establishment of Karkheh
Dam were investigated. For this purpose, four statistical tests (Pettitt, SNHT, Buishand and von
Neumann) were used to examine the homogeneity of peak and average annual flow data at the
downstream of hydrometric station and to determine the points of change and mutation. In order
to determine the role of climatic parameters on river discharge, Pearson correlation test was
used.
Results: According to the opening of Karkheh Dam in 2001, the results of the study showed
that the flood peak discharges in the hydrometric station downstream of the dam (Pay-e-Pol
station) was equal to 1978 cubic meters per second, in the period of 32 years before the Karkheh
dam opening, and with a significant reduction of 78%, is equivalent to 417 cubic meters per
second in the 16 years period after the dam opening. Therefore, considering the removal of
flood peaks immediately after the construction of Karkheh Dam, we can definitely observe the
effect of the dam on controlling the flood peaks of Karkheh River. The results showed that the
highest peak discharge correlation with SPEI parameter, at 95% significance level. Also,
monitoring of satellite images show that before the opening of Karkheh Dam (2001), the
floodplains were covered by water in flood conditions and after this year, despite the occurrence
of floods and high peak discharge reports in Karkheh River, no water intake from Karkheh
River has been observed in the floodplains.
Conclusion: The flood regime of the River downstream of Karkheh Dam has indicated a
decreasing trend due to changes in climate drought index since 1997, which has had a steady
trend since 2001 due to the opening of Karkheh Dam and shows the control of floods by the
dam.
