تفسيرِ گفت‌وگوي ابوالحسن خرقاني با ابوسعيد ابوالخير در اسرارالتّوحيد

مناقب‌نامه‌نويسانِ اهل تصوّف، بنا به سنّت رايج در خانقاه، براي نقل گفتارِ أئمّۀ طريقت، اعتباري ويژه قائل بودند؛ به‌گونه‌اي كه تلاش مي‌شد كلام شيخ، به عين عبارت، يا در مضمون و محتوا كاملاً شبيه به آنچه بر زبانِ ايشان آمده بود، روايت شود. پايبندي به اين اصل، موجب شد بخشي زياد از اقوالِ مشايخ، ضمنِ حكاياتِ مرتبط با احوالِ آن‌ها در مناقب‌نامه‌ها ذكر شود. يكي از كتب مقامه، اسرارالتّوحيد است. در اين كتاب و در ضمنِ حكايتِ «سفرِ ابوسعيد به خرقان»، گفت‌وگويي از شيخ ابوالحسن با ابوسعيد ابوالخير با اين عبارات نقل شده كه «روزي شيخ بُلحسن در ميانِ سخن از شيخ پرسيد كه: به ولايتِ شما عروسي بو؟ شيخ بوسعيد گفت: بو؛ و در عروسي بسيار نظارگي بو، كه از عروس نيكوتر بو، ولكن در ميانِ ايشان، تخت و كلاه و جلوه، يكي را بو. شيخ بُلحسن نعره‌اي بزد و گفت: خسرو همه حالِ خويش ديدي در جام». ابهاماتِ موجود در اين گفت‌وگو، و سؤالاتي كه در پيِ اين ابهامات پديد مي‌آيد، مفهومِ واقعي اين مكالمه، و مهم‌تر از همه، هدف از ايرادِ آن را نامشخّص ساخته‌ است. اين پرسش‌ها، به‌گونه‌اي هستند كه پاسخ آن‌ها را نه در متن اسرارالتّوحيد، و نه در تعليقاتي كه بر اين متن نگاشته شده است، مي‌توان يافت. جستار حاضر، مفهوم اين گفت‌وگو و هدف از ايرادِ آن را مشخّص ساخته است. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي‌دهد گفت‌وگوي يادشده، با موضوعِ موردِ اختلافِ مجلس‌گفتن يا سكوتِ ابوسعيد در خانقاهِ خرقاني، ارتباطِ مستقيم دارد.