تحليل عنوان در چند رمان فارسي معاصر بر اساس نظريه‌ي ديويد لاج

قطب‍ هاي استعاري و مجازي، يكي از نظريه‍ هاي زباني مشهور معاصر منسوب به رومن‍ياكوبسن از نظريه‌پردازان معروف در اين زمينه است كه معتقد است براي تكميل هركلام، يكي از قطب هاي استعاري يا مجازي زبان فعال مي‌شود. از نظر وي، قطب مجازي زبان در نثر استفاده مي‌شود و قطب استعاري در شعر. ديويدلاج ضمن تفسير نظريه‌ي ياكوبسن بيان‍مي‌دارد كه در نثر، علاوه بر روابط مجاورت و قطب مجازي زبان، قطب استعاري نيز وجود دارد. لاج ادبيات داستاني نوگرا را تلفيقي از روابط مجاورت و مشابهت يا همان قطب استعاري و مجازي زبان مي‍داند. از نظر او اگرچه قطب استعاري در رمان‍ هاي نوگرا به شكلي آشكار وارد نشده است، اما نويسندگان آن‍ها شگردهايي را به‍كار مي‌برند كه نثري كه در اصل مجازي است، شكلي استعاري به خود بگيرد و در نتيجه رمان‍هاي نو، عناويني استعاري داشته باشند. پرسش اصلي ما در اين پژوهش اين است كه در رمان‍هاي معاصر فارسي، عنوان داستان و متن، بر اساس نظريه زبان‍شناختي ديويد لاج، چگونه از نظر زبان‍شناختي و معنايي از يكديگر تأثير پذيرفته‍اند و سبك داستاني، چگونه در شكل‍گيري عنوان نقش داشته است؟ در اين پژوهش، شش رمان شاخص و برگزيده‍ي فارسي از جمله «سمفوني مردگان، بوف كور، بازي آخر بانو، همنوايي شبانه‍ي اركستر چوب ‍ها و مدير مدرسه» را بر اساس ديدگاه ديويد لاج با روش توصيفي ـ تحليلي بررسي كرده و نشان داده‌ايم كه عنوان در اين رمان‍ها از نظر معنايي و زبان‍شناختي تحت تأثير ساختار معنايي و سبكي متن است؛ بدين‍گونه كه در تمام اين رمان‍ها به جز «مدير مدرسه»، عنوان متأثر از فضاي معنايي و سبكي اثر، جنبه استعاري دارد و در رمان «مدير مدرسه» كه سبكي رئاليستي دارد، عنوان نيز بر اساس قطب مجاز شكل گرفته است. اگرچه در همه اين رمان‍ها قطب مجاز و استعاره با هم عمل كرده و جنبه مجازي زبان، در برخي موارد همان كاركرد استعاره را داشته است.