تغييرپذيري نقش عوامل مكاني مؤثر بر بارش در ارتباط با تحولات دهه‌اي بارش سالانۀ ايران‌زمين

تنوع عوامل مكاني (نظير موقعيت جغرافيايي و ويژگي‌هاي توپوگرافيك) موجبات تنوع مكاني عناصر اقليمي ازجمله بارش را فراهم كرده است. همراه با تغييرات زماني بارش، عوامل مكاني نقش‌هاي مختلفي ايفا مي‌كنند؛ از اين رو برخلاف ثبات نسبي عوامل مكاني، مي‌توان استنباط كرد كه اين عوامل در بستر تغييرات بارش نقش‌هاي مختلف ايفا مي‌كنند. به‌منظور رديابي نقش عوامل مكاني نظير موقعيت (مختصات جغرافيايي) و عوامل توپوگرافيك (ارتفاع، شيب و جهت شيب) در بارش، از مدل شبكه‌ عصبي مصنوعي استفاده شد. يافته‌هاي پژوهش حاضر نشان داد از دهۀ اول (1355-1364) به سمت دهۀ چهارم (1385-1394) ميانگين بارش كشور كاهش زيادي داشته است. در اين ميان دهۀ دوم (1365-1374) افزايش نسبتاً زيادي را تجربه و روند عمومي كاهشي را مختل كرده است. ميزان بارش حاصل از مدل‌هاي برازش‌يافته در هريك از دهه‌ها، الگوي تغييرات زماني‌مكاني بارش واقعي را به‌خوبي بازتاب مي‌دهد و توجيه مي‌كند. براساس يافته‌هاي الگوي برازش‌يافته مشخص شد نقش بعضي از متغيرهاي موقعيت جغرافيايي و عوامل توپوگرافيك از دهه‌اي به دهۀ ديگر بسيار تغييرپذير بوده است و بعضي از متغيرها نقش‌هاي نسبتاً ثابتي داشته‌اند. اين امر گواهي بر اين واقعيت است كه تغيير كاهندۀ اثر يك متغير با تغيير فزايندۀ اثر متغيرهاي ديگر جبران مي‌شود و نيز متناسب با تغييرات دهه‌اي بارش شكل مي‌گيرد. در اين ميان نقش عرض جغرافيايي تغييرات زيادي داشته است. بيشترين و كمترين نقش اين متغير به‌ترتيب در دهۀ اول و دوم بوده است. در دو دهۀ انتهايي، تغيير همزمان نقش عرض جغرافيايي با تغيير ميزان ميانگين دهه‌اي بارش بسيار چشمگيرتر از دو دهۀ ديگر است. اين واقعيت را مي‌توان به تغييراتي نسبت داد كه در مسير چرخندها رخ داده است. اين تغيير مسير چرخندها در مطالعات پيشين بررسي و تأييد شده است؛ علاوه بر اين افزايش بارندگي در دهۀ دوم با ضريب‌هاي متفاوت از دهه‌هاي ديگر، نقش منحصربه‌فرد عوامل مكاني توپوگرافيك را در دوره‌هاي پربارش و كم‌بارش نشان مي‌دهد.