پيش‌درآمدي بر مقايسه‌ مورفومتري و تأثير مكانيسم شكل‌گيري بر مورفومتري فروچاله‌هاي گچي و آهكي

وجود سازندهاي انحلال‌پذير زمينه‌ساز شكل‌گيري اشكال كارستي است. يكي از مهم‌ترين اين اشكال، فروچاله‌ها هستند. لايه‌هاي گچي سازند گچساران در دشت جابر و دشت مارون بستر شكل‌گيري فروچاله‌هاي گچي هستند و مناطق كارستي ارتفاعات پرآو و شاهو در استان كرمانشاه نيز در بستر لايه‌هاي كربناته شكل گرفته‌اند. مطالعات ميداني انجام‌شده مؤيد اين مسئله است كه تفاوت‌هاي عمده‌اي در مورفومتري و سازوكار تشكيل فروچاله‌هاي گچي و آهكي وجود دارد؛ در اين پژوهش سعي شده است تأثير مكانيسم شكل‌گيري اين فروچاله‌ها بر مورفومتري آنها بررسي و تفاوت‌ها و شباهت‌هاي اين دو پديده مطالعه شود. در اين بررسي با انجام مطالعات ميداني، پارامترهاي ظاهري فروچاله‌ها ازجمله فرم كلي فروچاله‌ها، قطر، عمق، شيب ديواره، محيط و مساحت هر فروچاله برداشت شد؛ سپس با داده‌هاي موجود و براساس روش باسو[1] فروچاله‌هاي گچي در دسته‌ فروچاله‌هاي كشيده و كاسه‌اي‌شكل و براساس روش سويچ[2] در دسته‌ كاسه‌اي، چاله‌مانند و قيفي‌شكل قرار گرفت؛ اين در حالي است كه در مطالعه‌اي ديگر كه درباره‌ فروچاله‌هاي آهكي انجام شده است، فروچاله‌هاي آهكي براساس روش باسو عمدتاً در دسته‌ فروچاله‌هاي بيضي‌شكل و كشيدهو تعدادي نيز در دسته‌ فروچاله‌هاي كاسه‌اي و براساس روش سويچ نيز اين فروچاله‌ها در دسته‌ كاسه‌اي‌شكل قرار گرفتند. در ادامه با استفاده از روش آماري رگرسيون خطي چندمتغيره و تحليل رگرسيون خطي چندگانه‌ گام‌به‌گام[3]، رابطه‌ بين اين مؤلفه‌ها ارزيابي شد. از نتايج مهمي كه در اين مطالعه به دست آمده، ارتباط مستقيم بين مورفومتري اشكال و سازوكار تشكيل آنهاست. خاصيت پلاستيكي سازند گچساران، عامل قرارگيري اين سازند در ناوديس‌هاست كه سبب تنوع در موقعيت قرارگيري لايه‌هاي گچ نسبت به جريان‌هاي مؤثر آب مي‌شود؛ همچنين ميزان بسيار زياد انحلال گچ نسبت به آهك باعث مي‌شود فروچاله‌هاي گچي سازوكار مختلف شكل‌گيري و تنوع در فرم، حتي در يك منطقه‌ مطالعاتي خاص داشته باشند و درنتيجه مدل‌سازي براي فروچاله‌هاي گچي را نسبت به فروچاله‌هاي آهكي پيچيده‌تر كند.