«جهت‌شدگي» در فارسي: مطالعۀ موردي «اندام واژه‌ها» بر اساس دستوري‌شدگي

براساس نظر هاينه گويشوران زبان با استفاده از منابع عيني مانند اندام‌واژه‌ها، طبيعت واژه ها و برخي افعال به رمزگذاري مفاهيم جهتي مانند بالا، پايين، جلو، عقب و ... مي‌پردازند. در اين پژوهش، فرايند تحول منابع واژگاني به واژگاني كه به مفاهيم جهتي دلالت دارند، جهت شدگي ناميده مي شود. پژوهش حاضر به چگونگي رمزگذاري جهت هاي نسبي و استعاري با استفاده از منبع واژگاني اندام‌واژه ها و براساس آراي هاينه پرداخته‌است. براي تعيين ابعاد جهت شدگي، يا ميزان تحولات معنايي، تصريفي نحوي و آوايي منابع واژگاني به مقاصد جهتي، مطالعۀ حاضر از انگارۀ داوري و نغزگوي كهن بهره جسته است. براي جمع آوري داده ها نيز از كتب نظم و نثر، ضرب المثل، رمان، فرهنگ هاي واژگان، كتب فارسي ابتدايي و متوسطه، تارنماها و گفت وگوهاي تلويزيوني  و روزمره استفاده شده است. بازۀ زماني داده ها شامل داده هاي فارسي نو متقدم (قرن 4 تا 13هجري) و فارسي نو امروز (قرن 13 تا امروز) است. نتايج نشان مي‌دهد زبان فارسي از اندام واژه هاي سر، پا، چشم، قلب و ... براي بيان جهت هاي نسبي و استعاري استفاده نموده و در نهايت اين منابع واژگاني متحمل درجۀ دوم جهت‌شدگي گرديده اند