جستاري در زبان ترجمۀ رسالۀ قشيريه

يكي از انواع پژوهش‌هاي ارزشمند در متون كلاسيك فارسي، بررسي زبان آن‌هاست و توصيف و معرفي ويژگي‌هاي آوايي، واژگاني، نحوي و نيز معنايي اين آثار بسيار ضروري است. زبان با شتاب و شدّت روي به تطور و تحوّل دارد. صورت‌هاي كهن واژگان به‌مرور متروك و صورت‌هاي جديد جايگزين آن‌ها مي‌شوند. با پديد آمدن زبان رسمي نوشتار در اواخر دورۀ تكوين و برچيده شدن لهجه‌هاي بومي و جغرافيايي متعدّد فارسي خراسان بزرگ در خلق آثار ادبي و علمي، صامت‌ها و مصوت‌هاي زبان متون دورۀ درسي (قرون 713 هـ) شكل ثابت و واحد به خود مي‌گيرند و جمله در محور هم‌نشيني خصوصاً در توالي اركان و اجزا، با محدوديت مواجه مي‌شود و از شمار الگوها و ساختارهاي نحوي جملات و بندها كاسته مي‌شود. در اين مقاله كوشيده‌ايم برخي خصايص زباني ترجمۀ رسالۀ قشيريه را در سطح آوا، واژگان (صرف) و نحو بررسي كنيم. ترجمۀ رسالۀ قشيريه ازجمله آثار ارزندۀ صوفيانه است كه متن آن غالب مختصات زبان فارسي دورۀ تكوين را دارد و توصيف زبان اين اثر، سند گويا و متقني براي نشان دادن نوع و نحوۀ تحوّل زبان فارسي از عصر تكوين تا به امروز است. نكتۀ مهم ديگر در متن اين اثر، اين است كه گاه دو صورت مختلف واژگاني در آن به چشم مي‌آيد و از اين نظر، نحوه و چگونگي تحوّل را مي‌توان در آن مشاهده كرد و از اين باب، زبان اين كتاب، ارزش بسيار در تحقيقات و مطالعات تاريخي و در زماني دارد.