مقايسه عملكرد و اجزاي عملكرددانه ارقام و ژنوتيپ‌هاي گندم، جو و تريتيكاله در شرايط ديم مشهد

مقدمه و هدف: توسعه استراتژي‌هاي بهبود پتانسيل گندم نان و ساير غلات، گسترش سطح زيركشت يا جايگزيني آنها در مزارع ديم نيازمند شناخت ويژگي‌هايي است كه هر گونه براي سازگاري و برتري عملكرددانه بروز مي‌دهد. در همين راستا عملكرددانه و عوامل موثر بر آن در ارقام گندم ديم، جو ديم و لاين‌هاي اميدبخش تريتيكاله ديم مورد مقايسه قرار گرفت. مواد و روش‌ها: 13 رقم گندم ديم، هشت رقم جو ديم و هفت لاين‌ اميدبخش تريتيكاله ديم در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در سال زراعي 1396-1395 در ايستگاه تحقيقاتي طرق مشهد مورد مقايسه قرار گرفتند و مراحل نمو، عملكرد و اجزاي عملكرددانه ارقام و لاين ها ارزيابي شد. يافته‌ها: ثبت مراحل نمو نشان داد كه از نظر تعداد روز تا گرده افشاني اكثر ارقام جو كمترين زمان، ارقام گندم حالت بينابين و اكثر لاين هاي تريتيكاله بيشترين زمان را به خود اختصاص دادند. وزن هزاردانه، شاخص برداشت و عملكرددانه با تعداد روز تا گرده افشاني ارتباط معني داري نشان داد و با تاخير در گرده افشاني هر سه صفت كاهش نشان دادند. نتايج نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي تريتيكاله از نظر ارتفاع بوته و تعداد دانه در سنبله از ساير گونه‌ها برتر بودند. ارقام جو از نظر تعداد سنبله در مترمربع بر ساير گونه‌ها برتري مطلق داشتند و ارقام گندم در هيچ يك از صفات مورد بررسي بر ساير گونه‌‌‌ها برتري نشان ندادند. غير از ارتفاع بوته بيشترين مقدار در ساير صفات مورد بررسي در ارقام جو مشاهده شد. ارقام جو جو رقم ماهور با توليد 2316 كيلوگرم دانه در هكتار بيشترين و گندم رقم قابوس و ژنوتيپ‌هاي T1 و T2 تريتيكاله به ترتيب با توليد 921، 995 و 928 كيلوگرم دانه در هكتار كمترين مقدار عملكرددانه را نشان دادند. بر اساس نتايج اين بررسي برترين صفات موثر بر عملكرددانه در غلات را مي‌توان در پتانسيل توليد عملكرد بيولوژيك بالا همراه با گرده‌افشاني زودهنگام، وزن هزاردانه و شاخص برداشت بالا خلاصه نمود. نتيجه‌گيري: با توجه به شرايط مشابه كشت، بهبود صفاتي مانند عملكرد بيولوژيك بالاتر، تعداد بيشتر سنبله در مترمربع و تعداد دانه در سنبله بيشتر مي‌تواند براي افزايش پتانسيل عملكرددانه در برنامه‌هاي به‌نژادي ژنوتيپ‌هاي گندم ديم مد نظر قرار گيرد.