بررسي پارامترهاي ژنتيكي صفات كمي و كيفي چغندرقند در شرايط خشكي و نرمال

مقدمه و هدف: بهبود عملكرد گياهان زراعي تحت شرايط تنش خشكي يكي از مهم‌ترين اهداف اصلاح گياهان است. تحمل خشكي معمولاً با عملكرد گياه تحت تنش كم‌آبي مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد اما به علت تأثيرپذيري از ساير صفات در شرايط تنش، اين صفت به‌تنهايي نمي‌تواند نشان‌دهنده تحمل به خشكي ژنوتيپ‌ها باشد. بنابراين، بهتر است در برنامه‌هاي اصلاحي، صفات تحمل به خشكي ژنوتيپ‌ها شناسايي گرديده و هدايت برنامه‌ها بر اساس عملكرد و ساير صفات مهم فيزيولوژيكي و بيوشيميايي انجام پذيرد. مشخص نمودن مقادير واريانس ژنتيكي و بخش افزايشي و غالبيت واريانس ژنتيكي در كنترل صفات در دو شرايط نرمال و تنش، اساس تصميم‌گيري در مورد نحوه استفاده از ژرم‌پلاسم‌هاي موجود در شرايط مختلف است كه محققين بر پايه روش‌هاي مختلفي نسبت به برآورد آن‌ها اقدام مي‌نمايند. هدف از اين تحقيق برآورد پارامترهاي ژنتيكي صفات مرتبط با عملكرد كمي و صفات كيفي چغندرقند در شرايط تنش خشكي و نرمال به‌منظور استفاده در برنامه‌هاي به نژادي بود. مواد و روش ها: به‌منظور تعيين پارامترهاي ژنتيكي و وراثت‌پذيري عمومي و خصوصي صفات مختلف عملكرد و اجزا عملكرد و كيفيت چغندرقند، دو سري ژنوتيپ تمام خواهري و هيبريدهاي حاصل از تلاقي برخي از اين ژنوتيپ‌هاي تمام خواهري به‌عنوان لاين‌هاي والد پدري و دو لاين SC C2 و SC 261 به‌عنوان لاين‌هاي مادري در آزمايش‌هاي جداگانه در سال زراعي 1396 در ايستگاه تحقيقات مطهري كرج در دو شرايط خشكي و نرمال، مورد بررسي قرار گرفتند. پس از اجراي آزمايش صفات مختلف فيزيولوژيكي و كيفي ژنوتيپ ها در دو محيط اندازه گيري شد و در نهايت پارامترهاي ژنتيكي محاسبه شد. يافته ها: در آزمايش ژنوتيپ‌هاي تمام خواهري در شرايط تنش صفات ميزان سديم، نسبت پتاسيم به سديم، ميزان ازت، ضريب قليائي‌ات، خلوص شربت، قند ملاس، مساحت سطح برگ، وزن تر اندام هوايي، وزن خشك اندام هوايي، وزن خشك ريشه، نسبت جرمي ريشه و نسبت ريشه به ساقه داراي واريانس ژنتيكي بيشتري نسبت به واريانس محيطي بودند و بالطبع داراي وراثت‌پذيري عمومي بالاتري نيز بودند. بنابراين به دليل اين ميزان واريانس ژنتيكي، مي‌توان از اين صفات در برنامه‌هاي اصلاحي و گزينشي استفاده كرد. در شرايط نرمال وضعيت متفاوت بود و در تمامي صفات، ميزان واريانس ژنتيكي كم و درنتيجه وراثت‌پذيري عمومي اندك بود. در آزمايش مقايسه هيبريدها در شرايط تنش براي صفات عملكرد قند، ميزان سديم، نسبت سديم به پتاسيم، ميزان ازت و مساحت سطح برگ و در شرايط نرمال براي صفات عملكرد قند و نسبت سديم به پتاسيم واريانس ژنتيكي بالا وجود داشت و وراثت‌پذيري عمومي بالاي 0/5 مشاهده شد. بنابراين در برنامه‌هاي اصلاحي و گزينشي مي‌توان اين صفات را مورد استفاده قرارداد. در شرايط خشكي بيشترين ميزان وراثت‌پذيري به ترتيب مربوط به ميزان پتاسيم با 0/77، قند ملاس با 0/65، درصد قند قابل استحصال با 0/48، خلوص شربت با 0/44 و ميزان سديم و محتواي آب نسبي برگ هركدام با 0/43 بود. بنابراين اين صفات توسط اثرات افزايشي كنترل مي‌شوند. در شرايط نرمال صفات عملكرد خالص قند با 4/0 و ميزان سديم با 0/44 بيشترين ميزان وراثت‌پذيري را نشان دادند. نتيجه گيري: نتايج نشان داد كه پارامترهاي ژنتيكي محاسبه شده در محيط تنش، به محيط غيرتنش قابل تعميم نيست، در نتيجه مطالعه ويژگي‌هاي ژنتيكي لاين‌ها و هيبريدهاي تحت محيط‌هاي متفاوت امري اجتناب‌ناپذير است تا برآورد عمل ژن‌ها با دقت بيشتري همراه باشد. در هر دو محيط وراثت‌پذيري عملكرد ريشه پايين ولي وراثت‌پذيري عملكرد قند در حد متوسط بود، بنابراين در اصلاح عملكرد ريشه مي‌توان با توليد هيبريد و در اصلاح عملكرد قند از گزينش در نسل‌هاي متمادي و انتهايي و همچنين توليد هيبريد استفاده كرد.