برآورد اثرات هفت دهه آزادسازي ارقام بر افزايش عملكرد جو در ايران

مقدمه و هدف: مطالعه پيشرفت ژنتيكي عملكرد گياهان زراعي و شناسايي صفاتي كه در آن نقش داشته اند در ارزيابي كارائي روش هاي اصلاحي در گذشته و همچنين تعريف اهداف جديد در پروژه هاي به نژادي آينده اهميت دارد. اين تحقيق با هدف برآورد ميزان پيشرفت ژنتيكي و آگاهي از سطح تنوع در رقام جو كه در خلال سال هاي 1330 تا 1392 در ايران آزاد شده اند انجام شد. مواد و روش ها: اين مطالعه در دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان طي سال هاي 1396 تا 1397 انجام شد. مواد مورد بررسي يك نمونه شامل 21 رقم جو آزادشده در بازه زماني 1330 تا 1392 در ايران بود. در بخش مزرعه ارقام مختلف جو در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار براي ارزيابي متغيرهاي بوته دركرت، ارتفاع بوته، تعداد سنبله، تعداد دانه در سنبله، طول سنبله، تعداد پنجه، وزن هزار دانه و روز تا رسيدگي كشت شدند. از نشانگرهاي ISSR به منظور بررسي تنوع و گروه‌بندي ارقام استفاده گرديد. ابتدا از ۲۳ آغازگر تصادفي ISSR استفاده شد كه از ميان آنها هفت آغازگر كه چندشكلي بالايي نشان دادند براي ارزيابي نهايي و توليد نشانگر انتخاب شدند. يافته‌ها: تجزيه واريانس داده ها تفاوت معني دار بين ارقام را براي عملكرد دانه، وزن دانه، تعداد سنبله در كرت، تعداد دانه در سنبله، روز تا رسيدگي، تعداد پنجه در بوته، طول سنبله و طول ساقه آشكار نمود. از ميان صفات مورد بررسي اثرات به نژادي بر بهبود عملكرد دانه و تعداد پنجه بزرگ و معني دار بود. تجزيه خوشه‌اي داده‌هاي مورفولوژيك با تفكيك ارقام جو به سه گروه جديد (آزاد شده از سال 1390 به بعد)، مياني (آزاد شده بين سال‌هاي 1390 تا 1340) و قديمي (آزاد شده بين سال‌هاي 1330 تا 1340) حصول پيشرفت ژنتيكي را تاييد نمود. مقادير شاخص نئي و شانون براي نشانگر‌هاي ISSR نيز حاكي از وجود تنوع ژنتيكي قابل توجهي در بين ارقام مورد بررسي بود. بر اساس مقدار PIC، آغازگرهاي شماره 15، 18 و 23 براي شناسايي والدها در تهيه جمعيت هاي در حال تفرق و يا گزينش به كمك نشانگر مفيد خواهند بود. نتيجه گيري: در بين دهه‌هاي مطالعه شده ارقام دهه هفتم (سال 1390 تا 1392) داراي بالاترين عملكرد دانه و در بين آنها دو رقم زهك و نيك بهترين بودند. نتايج نشان داد كه متوسط پيشرفت ارقام جو طي هفت دهه به نژادي حدودا معادل 3/7 كيلوگرم در سال بوده است.