بازنمايي «انسان» در دو نظام معنايي: شخصيت و خود

با فراگير شدن زبان روان‌شناختي براي فهم اشخاص، تأمل انتقادي در آن موردتوجه انديشمندان قرار گرفته است. در پژوهش حاضر با بهره جويي از آراي استوارت هال بازنماييِ «انسان» در قالب دو نظام معناييِ شخصيت و خود موردتوجه قرار گرفت. لذا از پايان نامه هاي دفاع‌شده در دانشكدۀ روان‌شناسي و علوم تربيتي دانشگاه تهران، استفاده شد. بدين منظور از تحليل گفتمان انتقادي، براي استخراج نحوۀ بديهي سازي و كليشه سازي بهره برديم. لذا از ميان 627 پايان نامه حدود 170 پايان نامه، كه در عنوانشان از استعاره هاي «شخصيت» و «خود» براي ارجاع به انسان استفاده كرده بودند، انتخاب شدند. تحليل محتواي عنوان‌هاي پايان نامه به‌منظور استخراج هم‌نشيني مفاهيم مرتبط با اين دو مفهوم نشان داد با دو نظام معنايي متفاوت روبه‌رو هستيم. از اواخر دهۀ 1380 «نظام معنايي شخصيت» رو به افول گذاشته و جايش را به «نظام معناييِ خود» داده است. در نظام معناييِ  شخصيت با صفت/رگه به مثابۀ مفهومي زيستي روبه‌رو ايم و در نظام معناييِ خود با كاركرد و نقش به‌منزلۀ مفهومي شناختي ـ اجتماعي مواجه‌ايم. سپس نقش علوم شناختي در اين چرخش زباني از مفهومي زيستي به‌سوي مفهومي شناختي ـ اجتماعي برجسته شد. درادامه به شباهت ها پرداخته شد: به‌طور كلي رويكرد شيءانگارانه مهم‌ترين شباهت هاي اين دو نظام معنايي، براي فهم انسان هستند.