بهره‌گيري از غناي حسي در تداعي مفهوم توحيد در مساجد ايران

بيان مساله: هنر و فرهنگ اثر متقابلي بر يكديگر دارند. هنرمندان ايراني با تاثيرپذيري از ابعاد معنوي اسلامي و با استفاده از فنون و آرايه‌ها، توانسته‌اند عقايد مذهبي خود را در قالب اثر معماري بازتاب دهند. در اين ميان، مفهوم توحيد به عنوان يك اصل اساسي در اسلام، از جمله مفاهيم مورد استفاده در آثار معماران اسلامي ايراني مي‌باشد كه با استفاده از عناصر متنوعي همچون گنبد، محراب، نور و ... تجلي يافته است.سؤال تحقيق: در معماري مساجد ايران، به چه ميزان به بهره‌گيري از غناي حسي توجه شده است؟ در معماري مساجدي كه به عنوان نمونه انتخاب شده‌اند، نقش غناي حسي در پديداري و تبلور توحيد چگونه مي‌باشد؟اهداف تحقيق: پژوهش حاضر به سنجش ميزان بهره‌گيري از غناي حسي، در راستاي ادراك مفهوم توحيد در شش مسجد شاخص در ناحيه‌ي مركزي ايران به عنوان نمونه، پرداخته است.روش تحقيق: روش پژوهش حاضر توصيفي_پيمايشي بوده و نخست با استفاده از اسناد كتابخانه‌اي، مولفه‌هاي توحيد و غناي حسي از منابع استخراج شده و مولفه‌هاي مهم و شاخص (در حوزه‌ي غناي حسي و ارتباط آن‌ با مولفه‌هاي توحيد) به روش دلفي غربالگري گرديد. سپس با استفاده از مشاهدات دقيق ميداني در مساجد انتخابي، وجود يا عدم وجود هر يك از مولفه‌هاي غناي حسي و توحيد و زيرمولفه‌هاي مرتبط دو متغير كه به روش دلفي در قالب يك جدول تثبيت شدند، مورد تحليل واقع شده و بر اين اساس ميزان برخورداري مساجد از مولفه‌هاي مورد بررسي، بدست آمد.مهم‌ترين يافته‌ها و نتيجه‌گيري تحقيق: بر اساس نتايج بدست آمده، مساجد امام اصفهان و آقابزرگ كاشان، داراي بيشترين تعداد مولفه‌هاي غناي حسي، مساجد امام اصفهان و جامع يزد داراي بيشترين تعداد مولفه‌هاي توحيد و مسجد شيخ لطف‌الله كمترين مولفه‌هاي توحيد و غناي حسي را از ميان شش مسجد مورد بررسي داشتهاند. بر اساس ميزان برخورداري از مولفه‌هاي غناي حسي و توحيد در مساجد امام اصفهان و شيخ لطف‌الله، مي‌توان نتيجه گرفت كه بهره‌گيري هرچه بيشتر مولفه‌هاي غناي حسي در اين ابنيه، مي‌تواند يكي از عوامل موثر در افزايش تداعي مفهوم توحيد در آن‌ها باشد؛ كه اين موضوع، خود ارتباط مستقيم غناي حسي و تداعي مفهوم توحيد را در اين مساجد خاطر نشان مي‌شود. همچنين به‌دليل عدم تطابق جايگاه مسجد جامع يزد در ميزان برخورداري از مولفه‌هاي توحيد و مولفه‌هاي غناي حسي (در ميان مساجد انتخابي به‌طور نسبي، بالا بودن ميزان مولفه‌هاي توحيد و پايين بودن مولفه‌هاي غناي حسي در اين مسجد) مي‌توان به وجود عوامل ديگري علاوه‌بر غناي حسي، در تداعي مفهوم توحيد پي‌برد.