خوانش نظريه اتمسفر (پيتر زومتور) در تحليل كيفيت فضايي مساجد آذربايجان‌شرقي (نمونه‌موردي: مساجد جامع تبريز، ميانه، سراب، اهر، بناب و عجب‌شير)

بيان مساله: از مهم‌ترين ابنيه هاي ساخته‌شده در فرهنگ‌هاي سنتي كه در طول تاريخ نسبتي معنادار با امر قدسي داشته‌اند،‌ فضاهاي عبادي است. مسئله اساسي در طراحي و ساخت مسجد در دوران كنوني، نسبت آن با سنت تاريخي خود در خلق فرم و فضا در مناطق مختلف ايران است.‌ يكي از رويكردها در اين زمينه، تداوم كيفيت فضايي است. اين پژوهش به دنبال بررسي روشي است كه براساس آن بتوان كيفيت فضايي مساجد را موردتحليل قرار داد تا شناخت عميق‌تر مسجد حاصل شود.سوال تحقيق: در تجربة كاربران، كيفيت فضايي مساجد چگونه براساس نظرية اتمسفر فضا تبيين مي‌شود؟اهداف تحقيق: هدف از انجام اين تحقيق، شناخت و تبيين سهم مؤلفه‌هاي مؤثر بر خلق كيفيت فضاي مساجد تاريخي در آذربايجان‌شرقي است كه بتوان براساس آن به بازآفرينش آن كيفيت در شرايط امروز اقدام كرد.روش تحقيق: در اين پژوهش با توجه به ماهيت متغيرها، كيفي است و طرح تحقيق، در مرحلة شناخت مساجد موردمطالعه و اخذ نظر كاربران، پيمايشي و در مرحلة تحليل‌داده‌ها بر اساس نظريه اتمسفر پيتر زومتور، استدلال استنتاجي (قياسي) است. بر آن است پس از گردآوري داده‌هاي كتابخانه‌اي ٰ،مشاهدات ميداني و انجام مصاحبه با كاربران، مؤلفه‌هاي كيفيت فضا تبيين ‌كند. به اين منظور ابتدا نظريه اتمسفر تشريح شده سپس با بررسي عوامل مؤثر بر تجربه و ادراك فضا به نقش زمان و حس فضا پرداخته شده است. سپس مؤلفه‌ها در مساجد موردمطالعه ارزيابي شده است.مهم ترين يافته‌ها و نتيجه‌گيري تحقيق: تحليل تفسيري يافته‌ها نشان مي‌دهد كه نسبت ميان نتايج حاصل از مصاحبه‌ها و مؤلفه‌هاي نه‌گانه اتمسفر فضايي نظرية پيتر زومتور، قرابت معناداري دارد از‌اين‌رو، ابزار مناسبي جهت تحليل كيفيت فضا به دست مي‌دهد. در مسجد جامع تبريز، كالبد معماري و سلسله‌مراتب دسترسي عمده‌ترين نقش را در ادراك محيط در ذهن مخاطبان دارد. در مساجد بناب و عجبشير تزئينات سرستون‌ها و تيرها بيشترين تأثير را بر اتمسفر فضا داشته است. بنابراين شخصيت كالبدي خاص بنا يكي از مهم‌ترين مؤلفه‌هاي خلق اتمسفر در آن است. تقريباً در تمام مساجد تابش نور آفتاب تفاوت معناداري در ذهنيت مردم ندارد كه نشان‌دهندة درون‌گرايي ساخت مسجد در اين منطقه است. در مساجد ميانه، سراب و اهر رويدادهاي فضا و خاطرات مردم از حضور در فضاي مسجد در مراسم مختلف تأثيرگذار بوده است. كيفيت دماي احساسي فضا يكي از مؤلفه‌هاي ساخت اتمسفر در معماري مساجد آذربايجان‌شرقي است. رنگ قرمز آجرها، رنگ قرمز فرش‌ها و نيز تا حدي كوتاهي سقف‌ها باعث ايجاد محيط احساسي گرم شده است كه در آب‌وهواي سرد منطقه، رابطه معناداري است.