جايگاه فلسفه و كلام در مفهوم‌سازي خدا نزد نصيرالدين طوسي

در فلسفه و كلام اسلامي خدا با اسامي مختلفي خوانده مي‌شود و مفاهيمي كه براي اسم خاص خدا به كار مي‌رود در آنها متفاوت است. نصيرالدين طوسي در ميانه فيلسوفان و متكلمان قرار گرفته و نگاهش به مسئله خدا نيز بهره‌گيري از هر دو ديدگاه فلسفي و كلامي است. او از «صانع»، «خالق»، «باري»، «الله» و نيز «واجب‌الوجود» براي اسم خدا استفاده كرده است كه از حيث مفهومي با هم متفاوت‌اند. پرسش ما در اين نوشتار آن است كه: مفاهيم به‌كاررفته در انديشه نصيرالدين طوسي براي خدا تا چه حد كلامي يا فلسفي است؟ آيا در مفهوم‌سازي خدا فلسفه را كلامي، يا كلام را فلسفي كرده است؟ در اين نوشتار در سه ساحت «ساختار صوري»، «محتوايي»، و «روش‌شناسي» مفهوم‌سازي خدا نزد نصيرالدين طوسي را بررسي مي‌كنيم. در ساختار صوري، تمركز بر نحوه مباحث در آثار وي و تأثير آن بر مفهوم‌سازي خدا در انديشه او است؛ در ساختار محتوايي، بيشتر به خود مفهوم «خدا» و مختصات آن در كلام و فلسفه و تأثيرپذيري نصيرالدين طوسي از كلام و فلسفه در مفهوم‌سازي خدا توجه داريم. سرانجام، در ساختار روشي، تأكيد بر روش نصيرالدين طوسي در بررسي مسئله خدا است و اين روش را در نحوه اثبات وجود خدا، و نيز تبيين صفات خدا بررسي مي‌كنيم. در ضمنِ آن، جايگاه كلام و فلسفه در مفهوم‌سازي خدا روشن مي‌شود. نصيرالدين طوسي متكلمي است كه كلام را فلسفي كرده است؛ از حيث مفهومي كه براي خدا برگزيده و در اثبات وجود خدا و بيان صفاتش، نگاه غالب فلسفي را مي‌يابيم.