كارآيي بهره‌مندي از آب باران گندم (.Triticum aestivum L) تحت تأثير جهت خاكورزي در كشتزارهاي ديم شيبدار

Rain Water Use Efficiency of Rainfed Wheat (Triticum aestivum L.) as Affected by Tillage Direction in Slope

استفاده مؤثر از آب باران نقش كليدي در گسترش كشاورزي در مناطق خشك و نيمه‌خشك است. روش خاكورزي به‌عنوان يك اقدام مديريتي مهم مي¬تواند بر نگه¬داشت آب باران، رطوبت خاك و در نهايت عملكرد محصول در اراضي ديم اثر بگذارد. اين مطالعه به‌منظور بررسي تأثير درجه شيب دامنه و جهت خاكورزي بر كارآيي بهره مندي از آب گندم (RWUE) در كشتزارهاي ديم گندم در زنجان انجام گرفت. آزمايش مزرعه¬اي در پنج دامنه با شيب متفاوت (12/6، 15/3، 17، 19/4 و 22 درصد) در دو جهت خاكورزي (خاكورزي موازي شيب و روي خطوط تراز) در دو تكرار به اجرا درآمد. رطوبت جرمي خاك در فواصل پنج روز طي دوره رشد و توليد رواناب پس از هر بارندگي اندازه‌گيري شد. عملكرد دانه گندم براي هر كرت تعيين و RWUE بر اساس نسبت عملكرد دانه و بارندگي محاسبه شد. بر اساس نتايج، توليد رواناب، رطوبت خاك، عملكرد دانه گندم و RWUE تحت تأثير جهت خاكورزي قرار گرفت؛ به‌طوري كه توليد رواناب در خاكورزي روي خطوط تراز 6/4 برابر كاهش يافت و مقدار رطوبت خاك، عملكرد دانه گندم و كارآيي بهره مندي از آب گندم RWUE به‌ترتيب 8/7، 24/8 و 24/8 درصد افزايش پيدا كرد. با افزايش درجه شيب به‌دليل كاهش ظرفيت ذخيره آب، توليد رواناب در خاكورزي روي خطوط تراز نسبت به خاكورزي موازي شيب افزايش يافت و موجب شد رطوبت خاك، عملكرد دانه و RWUE كاهش يابد. اين نتيجه نشانگر كاهش كارآيي روش خاكورزي روي خطوط تراز در حفظ آب و RWUE در شيب هاي تند است.

The effective use of rainwater is a key issue in agricultural development in arid and semi-arid regions. The tillage system as an important soil management measure can affect the rainwater retention, soil moisture content, and in consequence crop yield in rainfed lands. This study was conducted to evaluate the effects of slope gradient and tillage direction on rainwater use efficiency (RWUE) in rainfed lands in Zanjan Province. The field experiment was performed in five slope gradients (12.6, 15.3, 17, 19.4, and 22%) and two tillage directions (along slope and on contour tillage) at two replications. Mass soil water content was determined at 5-day intervals and runoff was measured after rainfalls. Wheat grain yield was determined for each plot and RWUE was computed using the proportion of wheat grain yield and precipitation. Base on the results, runoff, soil moisture, wheat grain yield, and RWUE were affected by tillage directions, so that runoff in contour line tillage decreased about 6.4 times compared to along slope tillage and in consequence increased soil moisture, wheat grain yield, and RWUE about 8.7, 24.8, and 24.8%, respectively. Increasing runoff production in contour line tillage at steeper slopes was associated with a lower capacity of cultivated furrows that strongly declined soil water retention and negatively affected wheat grain yield and RWUE in the lands. This study revealed that the efficiency of the contour tillage in water retention and RWUE decreases in steeper slopes in rainfed lands.