كاربرد روش‌هاي فازي و بولين در اولويت‌بندي شاخص‌هاي ارزيابي پايداري مراتع عشايري (مطالعه موردي: مراتع ميانبند رباط سروستان، استان فارس)

Application of fuzzy and Boolean methods in prioritizing indicators for assessing the stability of nomadic rangelands (Robat Sarvestan Rangelands, Fars Province)

رشد روزافزون جمعيت انسان و تعداد دام و چراي بي‌رويه موجب سير صعودي روند تخريب مراتع در چند دهه اخير شده است. شناسايي عوامل تخريب و پايداري مراتع از نخستين گام‌هاي لازم در اصلاح بهره‌برداري از اين منابع و احياء آنها است. از اين رو اين مطالعه بنا به ضرورت و با هدف تحليل و ارزيابي تخريب پوشش گياهي مراتع قشلاقي استان فارس انجام شد. گزينه‌هاي موثر با مرور منابع تحقيق تعيين و در چهار شاخص شامل: هيدرولوژي(H) ، توليد گياهي (P) ، خاك (S)، انسان(A) دسته‌بندي شدند. سپس گروه مرجع از 45 خبره آشنا با زمينه پژوهش شامل كليه كارشناسان و بهره‌برداران محلي در دسترس و تعدادي از پژوهشگران كه به روش گلوله‌برفي تعيين شدند، تشكيل شد. پرسشنامه‌ها متناسب با دو روش ارزيابي بولين و دلفي فازي به صورت جداگانه طراحي و توسط گروه مرجع امتيازدهي شد. ميانگين امتيازات شاخص‌ها و گزينه‌ها به روش مقايسه زوجي رتبه‌بندي و تحليل شد. پايايي با آزمون آلفاي كرونباخ (88/0) بررسي شد و وجود تناسب بين اجزاي تشكيل دهنده پرسش‌نامه را تاييد نمود. با توجه به اينكه در اين تحقيق گزينه‌ها و شاخص‌ها به دو روش بولين و فازي مورد ارزيابي قرار گرفتند همگرايي نتايج دو روش فوق روايي پرسش‌نامه را تاييد مي‌كند. ارزيابي شاخص‌هاي پايداري به روش فازي نشان داد شاخص‌هاي انسان و خاك به ترتيب با وزن 48/0 و 33/0 از بيشترين وزن نسبي برخوردار هستند و شاخص‌هاي توليد گياهي و اقليم و هيدرولوژي به ترتيب با وزن نسبي 134/0 و 056/0 از درجه اهميت كمتري برخوردار بوده و در رتبه بعدي قرار دارند. وزن و اهميت محاسباتي شاخص‌ها در روش بولين اختلاف بسيار كمتري داشته و در مجموع مي‌توان گفت در مقايسه روش‌هاي بولين و فازي از نظر امكاني كه در اختيار ارزيابان جهت اولويت‌بندي شاخص‌ها و گزينه‌ها مي‌گذارند روش فازي كارايي بيشتري داشته و با طيف متنوع پاسخ‌هاي ممكن كمك مي‌كند تا نتايج گوياتر و واضح‌تري جهت ارزيابي پايداري حاصل شود.

The increasing growth of human population and the number of livestock and wasteful has led to a rise in the trend of land degradation in the last few decades. Identifying the factors of destruction and sustainability of Rangelands is one of the first steps in reforming the exploitation of these resources and rehabilitating them. hence This study was done on the necessity of analysis and evaluation of the destruction of vegetation cover in Fars province. Effective choices were determined by reviewing the research resources and were grouped into Four indicators including: Hydrology (H), plant production (P), soil (S) and Atherogenic (A). The reference group of 45 experts familiar with the field of research consisted of all local operators and Operators available and a number of researchers determined in snowball method. The Questionnaires were Designed separately and scored by the reference group according to the two methods of Boolean evaluation and Fuzzy Delphi. The mean values of the indices and options were ranked and analyzed in a comparison method. Reliability was investigated by Cronbach's alpha test 0.88) and confirmed the existence of fit between Components of the questionnaire. the convergence of the results of the two above methods confirms the validity of the two methods, given that the two Boolean and Fuzzy methods were evaluated. the evaluation of Sustainability indices in fuzzy method showed that the human and soil indices have the highest relative weight, respectively, with the weight of 0.480 and 0.330 respectively. plant and climate production indices and hydrology are less important in terms of relative weight of 0.134 and 0.056, respectively. the weight and the Computational importance of indicators in the Boolean method is much less than that, and it can be said that in Comparison of the Boolean and Fuzzy methods, the fuzzy method has more performance and helps with a diverse Range of responses to provide clearer and clearer results for the evaluation of sustainability.