پديد آورندگان :
سيدي، محسن سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي استان مركزي - بخش تحقيقات علوم زراعي- باغي، اراك، ايران , حمزه ئي، جواد دانشگاه بوعلي سينا همدان - دانشكده كشاورزي - گروه زراعت و اصلاح نباتات، ايران
كليدواژه :
تاريخ كاشت , عملكرد دانه , شاخص سطح برگ , ماده خشك كل , نخود
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: نخود (Cicer arietinum L.) يكي از قديمي‌ترين گونه‌هاي لگوم بوده كه حدود 7500 سال پيش در خاورميانه شناسايي شده است. اين گياه نقش مهمي در تغذيه بشر به‌عنوان منبع پروتئين، انرژي، فيبر، ويتامين و مواد معدني دارد. در بين عمليات زراعي مختلف، تاريخ كاشت مهم‌ترين عامل در دستيابي به عملكرد بهينه نخود است. تاريخ كاشت مناسب نخود از رقمي به رقم ديگر و از منطقه‌اي به منطقه ديگر به‌سبب شرايط بوم زراعي، مختلف است. كاشت زمستانه نوعي تاريخ كاشت است كه از لحاظ شرايط زراعي موفقيت‌آميز است. به‌منظور مطالعه اثر تاريخ‌هاي كاشت مختلف بر عملكرد كمي و كيفي نخود در شرايط ديم آزمايشي اجرا شد.
مواد و روش‌ها: اين آزمايش در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه بوعلي سينا همدان (طول 35 درجه و يك دقيقه شمالي و 48 درجه و عرض 31 دقيقه شرقي و ارتفاع 1690 متر) انجام گرفت. ميانگين بلند مدت (30 ساله) دماي هوا منطقه 5/12 درجه سانتي‌گراد است. ميانگين بلند مدت دماي هوا در طول فصل رشد منطقه 22 درجه سانتي‌گراد است. آزمايش در فصل‌هاي زراعي 91-1390 و 92-1391 اجرا شد. تاريخ كاشت در چهار سطح مختلف شامل 20 دي، 20 بهمن، 20 اسفند و20 فروردين هر دو سال به‌عنوان فاكتور اصلي و سه رقم نخود شامل هاشم، آرمان و آزاد نيز سطوح فاكتور فرعي بودند. در اين مطالعه اجزاي عملكرد، عملكرد زيستي و دانه، درصد و عملكرد پروتئين و تعداد گره ريشه بررسي شدند.
يافته‌ها: نتايج آزمايش نشان داد كه اثر سال بر ويژگي‌هاي آزمايشي نخود معني‌دار نبود اما، تمام صفات مورد ارزيابي تحت تأثير تاريخ كاشت قرار گرفتند. بيشترين ميزان ماده خشك كل، درصد پروتئين دانه، عملكرد دانه و عملكرد پروتئين (به‌ترتيب 33/772 گرم در متر مربع، 85/25%، 16/236 و 05/61 گرم در متر مربع) متعلق به تيمار تاريخ كاشت اول (20 دي) و رقم هاشم بود. همچنين، كمترين مقدار ماده خشك كل، درصد پروتئين دانه، عملكرد دانه و عملكرد پروتئين (به‌ترتيب 90/444 گرم در متر مربع، 17/22%، 91/75 و 83/16 گرم در متر مربع) به تيمار تاريخ كاشت آخر (20 فروردين) و رقم آزاد تعلق گرفت. بيشترين و كمترين مقدار صفات ارتفاع بوته، ارتفاع اولين غلاف، شاخص سطح برگ و تعداد گره ريشه نيز به‌ترتيب در تاريخ كاشت‌هاي اول (20 دي) و آخر (20 فروردين) بدست آمد كه مقادير اين صفات در تاريخ كاشت 20 دي به‌طور معني‌داري بيشتر از ساير تاريخ‌هاي كاشت بودند.
نتيجه‌گيري: با توجه به يافته‌هاي اين مطالعه مي‌توان نتيجه‌گيري نمود كه كشت زمستانه نخود زراعي منجر به بهبود ويژگي‌هاي رشدي و عملكرد كمي و كيفي اين گياه مي‌گردد، به‌نحويكه با افزايش دوره رشد منجر به افزايش عملكرد دانه و ماده خشك كل مي‌شود. با توجه به شرايط محيطي محل اجراي آزمايش، مي‌توان تاريخ كاشت 20 دي را به‌عنوان تاريخ كاشت برتر معرفي نمود
چكيده لاتين :
Background and objectives: Chickpea (Cicer arietinum L.) is one of the oldest of legume species that was identified in the Middle East about 7,500 years ago. This crop had an important role for human nutrition as source of protein, energy, fiber, vitamins, and minerals. Among the different agronomic practices, sowing time is the most important factor to achieving chickpea optimum yield. Chickpea Optimum sowing date is different from a cultivar to another and also from a region to another, due to agro-ecological conditions. Winter sowing is a kind of sowing date that is successful in terms of agronomic condition. In order to study of effect of different sowing dates on quantitative and qualitative yield of chickpea under dryland condition, an experiment was conducted.
Materials and methods: This experiment was done at the Agricultural Research Station Faculty of Agriculture, University of Bu-Ali Sina, Hamedan, Iran (latitude 35◦1' N, longitude 48◦31' E and 1690 m altitude). The long-term average (30 years) of region air temperature is 12.5 ° C. The long-term average of air temperature during region growing season is 22˚C. The experiment was done during 2012 and 2013 growing seasons. Sowing dates in four level, including 10 January, 10 February, 10 March and 9 April of both years were as main plot, and three chickpea cultivar, including Hashem, Arman and Azad were as subplot. In this study was evaluated yield component, biological and grain yield, protein percent and protein yield and root nud number.
Results: Results showed that the effect of year on chickpea experimental properties was not significant, but the all of the evaluated traits were affected by sowing dates significantly. The highest rates of total dry matter, grain protein percent, grain yield and protein yield (772.33 g m-2 and %25.85, 236.16 and 61.05 g m-2, respectively) was belonged to first sowing date (10 January) and Hashem cultivar. Also, the lowest total dry matter, grain protein percent, grain yield and protein yield (444.90 g m-2 and %22.17, 75.91 and 16.83 g m-2, respectively) was achieved at last sowing date (9 April) and Azad cultivar. The highest and lowest plant height, first sheath height, leaf area index and root nud number was achieved at the first sowing date (10 January) and final sowing date (9 April), respectively, that traits values at 10 January sowing date were significantly more than other sowing dates.
Conclusion: According to the results of this study, it can be concluded that the winter cropping of chickpea leads to improvement of growth properties and quantitative and qualitative yield of this crop, as by increasing of growth period leads to increasing of grain yield and total dry matter. According to the environmental conditions of the experiment site, the sowing date of 10 January, can be considered as the best sowing date.
