بررسي جايگاه سواد اطلاعاتي در كتاب‌هاي درسي فارسي و نگارش دوره اول متوسطه

پيشينه و اهداف: سواد اطلاعاتي عبارتست از ايجاد توانايي در افراد تا بتوانند تشخيص دهند چه وقت به اطلاعات نياز دارند و همچنين توانايي ذخيره كردن اطلاعات، ارزشيابي و استفاده مؤثر از آن را در زمان نياز داشته باشند. آموزش سواد اطلاعاتي از طريق برنامه درسي يكي از مسايلي است كه در سال هاي اخير مورد توجه برنامه ريزان درسي قرار گرفته است. به اين جهت، نظام هاي آموزشي كشورهاي مختلف به طرق متفاوتي سعي در مجهز كردن افراد جوامع به مهارت هاي سواد اطلاعاتي دارند. در كشور ما نيز توجه به آموزش سواد اطلاعاتي در برنامه هاي درسي در سند تحول بنيادين آموزش و پرورش ديده شده است. يكي از دروسي كه مي توان از طريق آن سواد اطلاعاتي را توسعه داد، درس فارسي و نگارش است. لذا هدف اصلي پژوهش حاضر بررسي جايگاه سواد اطلاعاتي در كتاب هاي فارسي و نگارش دوره اول متوسطه بود.روش‌ها‌: روش پژوهش در اين تحقيق، تحليل محتوا با رويكرد كمّي بود.  جامعه آماري  شامل كتاب هاي فارسي و نگارش پايه هاي  هفتم، هشتم و نهم دوره اول متوسطه (سال تحصيلي 981397) و در مجموع مشتمل بر شش كتاب بود.  روش نمونه گيري در اين پژوهش، روش نمونه گيري هدفمند و حجم نمونه با جامعه برابر بود؛ زيرا هر شش كتاب مورد تحليل قرار گرفت. ابزار اندازه گيري، سياهه وارسي استاندارد سواد اطلاعاتي است كه از سياهه لطفي ماهر (1389) اقتباس شد. اين سياهه شامل هشت مؤلفه احساس نياز به اطلاعات و چگونگي بيان آن، جمع آوري اطلاعات و استراتژي هاي جستجو، درك، درون سازي و ثبت اطلاعات،  كاربرد صحيح اطلاعات، سازمان دهي اطلاعات،  ارزيابي و تحليل اطلاعات، كاميابي و  تأكيد بر جنبه هاي اجتماعي، اقتصادي و حقوقي اطلاعات است.. براي تجزيه و تحليل داده ها از شاخص هاي آمار توصيفي شامل فراواني، درصد فراواني، جدول و نمودار استفاده شد.يافته‌ها: نتايج حاكي از آن بود كه با آن كه از لحاظ كمّي، به‌طور متوسط حدود يك سوم از پيام هاي همه اين كتاب ها (45/35 درصد)  به مؤلفه هاي سواد اطلاعاتي توجه كرده بود؛ به‌طور صريح و روشن به مؤلفه هاي سواد اطلاعاتي پرداخته نشده و مطالب مربوط به سواد اطلاعاتي بيشتر به طور تلويحي در اين كتاب ها گنجانده شده بود. در اين بين، وضعيت كتاب هاي نگارش از نظر توجه به سواد اطلاعاتي بهتر از كتاب هاي فارسي بود و كتاب نگارش پايه هشتم با  درصد فراواني 82/51  رتبه اول و كتاب فارسي پايه هشتم با 84/23 درصد كمترين ميزان پيام هاي سواد اطلاعاتي را دارا بود.  در بين مؤلفه هاي سواد اطلاعاتي، مؤلفه چهارم (كاربرد صحيح اطلاعات) رتبه اول  را به خود اختصاص داد كه بيشترين درصد تعلق گرفت و به مؤلفه هشتم  (تأكيد بر جنبه هاي اجتماعي، اقتصادي و حقوقي اطلاعات)  هيچ توجهي نشده بود. همچنين به مؤلفه هاي هفتم (كاميابي) و ششم (ارزيابي اطلاعات) نيز توجه بسيار ناچيزي شده بود.نتيجه‌گيري:  نتايج روشن مي سازد كه بازنگري اين كتاب ها در خصوص پيام هاي سواد اطلاعاتي براي برنامه ريزان درسي لازم به نظر مي رسد. در اين راستا پيشنهاد مي شود در محتواي اين كتاب ها متن ها يا فعاليت هايي تعبيه شود كه دانش آموز را به پژوهش كردن و رجوع كردن به منابع مختلف اطلاعاتي تشويق كند.  همچنين لازم است تا به شكل صريح تري در اين كتاب ها به توسعه مهارت هاي سواد اطلاعاتي پرداخته شود.