مكان هاي عمومي پايدار رودخانه محور و سازندهاي مؤثر بر آن ها، مورد مطالعاتي: رودخانه هاي شهري باليخلو، زاينده رود، كارون و زرجوب

Sustainable River-Oriented Public Places and the Constructs Affecting them; Case Studies: Balekhlou, Zayandeh-Rood, Karun, and Zarjub Urban Rivers

رودخانه هاي كشور، اغلب با سطوحي از ناپايداري مواجه اند و فضاهاي شهري مبتني بر خود را نيز به چالش كشيده اند. زمينه سازي براي ارتقاي اين فضاهاي شهري به مكان هاي عمومي پايدار، رسالت اصلي پژوهش حاضر است و در اين راستا، ÷درصدد تبيين چيستي، معيارهاي كلان كيفي، سازندهاي مؤثر و مدل مفهومي «مكان عمومي پايدار رودخانه محور» و بررسي تطبيقي وضعيت رودخانه هاي شهري كشور در چارچوب آن است. پژوهش توسعه اي- كاربردي حاضر، از رويكرد كيفي و كمّي به صورت توأمان استفاده مي كند. در اين راستا، مطالعه كتابخانه اي براي استخراج مفاهيم و مدل نظري و مطالعه ميداني و روش «مطالعه ميان موردي» براي ارزيابي كيفيت مكان هاي عمومي مبتني بر رودخانه در شهرهاي اردبيل، اصفهان، اهواز و رشت استفاده شده است. ضمن پيمايش هاي ميداني، به وسيله مشاهده و مصاحبه نيمه ساختاريافته با مردم و تكميل پرسشنامه بسته، داده هاي لازم براي توصيف و تحليل وضعيت و مقايسه تطبيقي نمونه هاي موردي گردآوري شده و در اعتبارسنجي نتايج، از آزمون اسميرنف و T تك نمونه اي استفاده شده است. نتايج مؤيد آن است كه سازندهايي مانند رودخانه، انسان، قوانين، منابع، كنشگران، جامعه، شهر و غيره، در چرخه حيات مكان عمومي پايدار رودخانه محور، بر تحقق پذيري، بقاء و رشد آن مؤثر خواهد بود. اين سازندها، به نوبه خود، كيفيات مورد انتظار از چنين مكان هايي را برآورده مي سازند. معيارهاي كلان شامل: تاب آوري، پايداري، انسان مداري و تشخص هستند و ساير معيارهاي خرد، در قالب آن ها مي گنجند. مقايسه تطبيقي نمونه هاي موردي، نشان مي دهد علي رغم حس تعلق شهروندان به رودخانه، نقاط ضعف كم و بيش مشتركي ميان آن ها، در زمينه هاي پايداري، امنيت و ايمني، تسهيلات و امكانات، تاب آوري در برابر رودخانه و غيره وجود دارد. بر اين اساس، توصيه هايي در زمينه رفع ضعف هاي كلان اين مكان هاي عمومي، پيشنهادشده است. كاربرد پژوهش حاضر را مي توان در تدوين فهرستي از عوامل مؤثر بر تحقق پذيري مكان عمومي پايدار با محوريت رودخانه در برنامه ريزي و طراحي دانست.

In Iran, most rivers experience unsustainability and challenge the river-oriented urban spaces. The present study aims to provide the ground for promoting these urban spaces to become sustainable public places. To this end, it attempts to explain what the "sustainable river-oriented public place" is, its macro qualities, what constructs affect it, and its conceptual model and to compare urban rivers in Iran according to the model. The present study is applied development research carried out using both qualitative and quantitative approaches. In this study, the concepts and the theoretical model are extracted using library studies. Next, field and case studies are applied to qualitatively evaluate the river-oriented public places in Ardabil, Isfahan, Ahvaz, and Rasht. In addition to field studies, observation and semi-structured interviews with people and a closed questionnaire are used to collect the required data to describe and analyze the status quo of the case studies as well as to compare them. The results are validated using the Kolmogorov–Smirnov test and one-sample T-test. The results indicate that constructs such as the river, humans, rules, resources, actors, society, city, etc., affect the implementation, survival, and development of sustainable river-oriented public places throughout their life cycles. These constructs, in turn, meet the expected qualities of such places. Macro-criteria include resilience, sustainability, anthropocentrism, and individuality, each with some micro-criteria. Comparing case studies shows that despite the citizens' sense of belonging to the river, they have more or less common weaknesses in the areas of sustainability, security and safety, facilities, resilience, etc. Accordingly, some recommendations are presented for addressing the major weaknesses of these public spaces. The contribution of the present study is the presentation of a list of factors affecting the implementation of the sustainable river-oriented public place plan and design.