چگونگي و چرايي اتخاذ نظام هاي ترتيب و تدوين ديوان هاي شعرا

An Inquiry into the Methods of Arranging Poetry Collections

جمع‌آوري و تدوين ديوان‌هاي شاعران در سده‌هاي پيشين به چند روش صورت ‌مي‌گرفت. گاه شاعر در طول حيات خود و به مرور زمان شعرش را در دفتر ‌مي‌نوشت و بعد از مرگ، آن دفتر به همان شكل باقي ‌مي‌ماند.گاه شاعر، خود دست به كار جمع‌آوري ديوان شعرش ‌مي‌شد و آن را بر اساس سليقه خود مرتب ‌مي‌كرد. گاه دوستان و هواداران او ديوان شعرش را بعد از مرگ وي جمع و مرتب ‌مي‌كردند و گاه در قرون بعد ديوان شعر او از سوي يك كاتب و بر اساس ذوق او تنظيم ‌مي‌شد. در هركدام از اين روش‌ها ترتيب اشعار (خصوصا غزل‌ها) به نحوي خاص بوده است. در اين پژوهش قصد داريم به شيوه‌هاي ترتيب اشعار در ديوان‌هاي شاعران بپردازيم و ببينيم كدام شيوه منطقي‌تر، و محاسن و معايب هر شيوه چه بوده است. نتيجه‌اي كه از اين جستار حاصل شد نشان ‌مي‌دهد كه تا پيش از سده هشتم هجري عمدتا ترتيب و تبويب ديوان‌هاي شعري بر مبناي درون‌مايه اشعار بوده است. از سده هشتم به بعد رويكردهاي صورت‌گرايانه تقويت شد و ترتيب ديوان‌ها بر مبناي نظام‌هاي گوناگوني از جمله نظام الفبايي، نظام‌هاي بديعي و تفنني متداول شد. از عصر مشروطه به اين سو نظام تاريخ محور نيز افزوده شد كه امروزه دفاتر شعري نوگرا را بر اساس آن تنظيم و تدوين ‌مي‌كنند. تغيير نگرش مخاطبان به شعر، فرواني ديوان‌ها و افزايش تعداد شاعران در طول زمان به دگرگوني و تنوع اين نظام‌ها پيوند مستقيم دارد كه در اين مقاله به چرايي و چگونگي آنها توجه شده است.

Copying, collecting and compiling poems of poets in previous centuries was done in several ways. Sometimes the poet wrote his poem in his notebook during his life and over time, and after his death, that notebook remained the same. Sometimes the poet himself would collect his poetry collection and arrange it according to his own taste. Sometimes his friends and supporters compiled his poetry collection after his death, and sometimes in later centuries his poetry collection was compiled by a scribe according to himself taste. In each of these methods, the order of the poems (especially the sonnets) has been specific. In this research, we intend to deal with the methods of arranging poems in the books of poets and see which method is more logical, and what are the advantages and disadvantages of each method.The results of this study show that the alphabetical order of the poetry collections is by no means based on stylistic studies and research related to the evolution of Iranian thought and art, and the best method is the way in which poetry books are compiled today.