تحليل، نقد و تكميل گزارش رشر از سير منطق دورۀ اسلامي

https://jphilosophy.um.ac.ir/article_40107_496a89dbafd9d56c4d91640d9dec1367.pdf?lang=en

نيكولاس رشر در ميان محققان غربي از پيشگاماني است كه دربارۀ منطق دورۀ اسلامي انديشيده و قلم زده است. او چهار محور اصلي را براي توصيف وضعيت منطق در دورۀ اسلامي برمي‌شمارد: 1. انتخاب عنوان منطق عربي براي نام‌گذاري منطق دورۀ اسلامي؛ 2. ايجاد دوگانۀ شرقي-‌غربي براي تفكيك منطق‌دانان پس از ابن‌سينا؛ 3. خاموشي منطق‌پژوهي پس از سدۀ دهم؛ 4. ذكر اسامي منطق‌دانان و آثارشان. در اين نوشتار الگوي منطق‌پژوهي رشر در بررسي منطق دورۀ اسلامي ارزيابي شده است. مهم‌ترين نقدهاي وارد بر گزارش رشر از اين دوره به اين قرار است: 1. دلايل رشر براي ترجيح عنوان منطق عربي به‌جاي منطق دورۀ اسلامي موجه و مستدل نيست؛ 2. برخلاف رشر، منظور ابن‌سينا از منطق‌دانان غربي، انديشمندان مكتب بغداد و پيروان آن‌ها نبوده، بلكه مراد وي از مغربيان، فلسفه‌دانان يوناني و پيروان صرف آموزه‌‌هاي آنان است. مبناي رشر براي دوگانۀ شرقي-‌غربيِ منطق‌دانان پس از ابن‌سينا نيز همخواني انديشه‌‌هاي فلسفي و منطقي اين افراد است كه سبب تقسيم‌بنديِ نادرست برخي منطق‌دانان شرقي در طيف غربي و به‌عكس شده است؛ 3. رشر به‌دليل دسترسي‌نداشتن به منابع دست‌‌اول و نسخه‌‌هاي خطي و نيز ناآگاهي از منطق‌پژوهي در آثار غيرمنطقي چون فلسفه و علم اصول، به‌اشتباه گمان كرده است كه منطق‌پژوهي پس از سدۀ دهم به فراموشي گراييده است؛ 4. گزارش رشر در معرفي اسامي و تعداد آثار منطق‌دانان نيز كمبود‌هايي دارد.

Nicholas Rescher is one of the pioneers among Western scholars who has studied and written about the logic in the Islamic period. He distinguishes four main pivots for describing the situation of logic in the Islamic period: 1. Choosing the title of Arabic logic for naming the logic of the Islamic period; 2. Creating an East-West dichotomy to separate the post-Avicenna logicians; 3. Loss of the logic studies after the tenth century; 4. Listing the names of logicians and their works. In this paper, the model of Rescher’s research in the study of the logic in the Islamic period is examined. The most important criticisms of his narrative of this period are as follows: 1. Rescher’s reasons for preferring the title of Arabic logic to the logic of the Islamic period are not justified; 2. Unlike Rescher, by Western logicians, Ibn Sīnā did not mean the thinkers of Baghdad school and their followers, rather, the Greek philosophers and those who were mere followers of them. The basis for Rescher’s East-West dichotomy of post- Avicenna logicians is also the consistency between the philosophical and logical ideas of these individuals, which has led to the misclassification of some Eastern logicians in the Western category and vice versa; 3. Due to his lack of access to original sources and manuscripts, as well as his ignorance of the studies of logic in non-logical works such as philosophy and principles of Islamic jurisprudence, Rescher mistakenly thought that the study of logic had been forgotten after the tenth century; 4. Rescher’s account of the names and number of works of logicians also suffer from some shortcomings.