كليدواژه :
فرديت , خط , خطاطي , هنر اسلامي
چكيده فارسي :
فرديت، در اينجا در ابتدايي‌ترين و بي‌واسطه‌ترين معنايش، يعني نحوۀ حضور و بروز خطاط در اثرش مورد توجه قرار گرفت و از اين حيث به دوره‌بنديِ اوليه‌اي در تاريخ فرديت هنري دست يافت. هر دوره در دوره‌هاي بعد متداخل و متداوم است و شكلي متكامل از حيث ميزان بروز و حضور خطاط در اثرش را به‌خود مي‌گيرد كه در آن ردي از دوره‌هاي پيشينش را مي‌توان بازشناخت. دوره اول كه از قرن اول هجري آغاز مي‌شود، از فرط بداهت و كمي تعداد كاتبان، تقريباً هيچ رد و نشان روشني از خطاط در اثرش وجود ندارد. دوره دوم، كه دوره ترقيمي است و از قرن سوم آغاز مي‌شود، نخستين نمودهاي حضور خطاط يا مالك نسخه در انجامه‌ها و ترقيمه‌ها و وقف‌نامه پيدا مي‌شود. در دورۀ سوم، از قرن نهم حضور خطاط بسط يافته و نه تنها شامل كتابت و خوشنويسي اثر كه شامل شعر و متن اثر، تذهيب و تحرير آن نيز مي‌شود. اين دوره همراه است با بسط شعر فارسي، خط نستعليق و مرقعات. دورۀ چهارم، كه همراه است با قدريافتن سياه‌مشق به عنوان اثري تمام‌شده و مستقل در قرن يازدهم، خطاط حضوري انتزاعي در اثرش را تجربه مي‌كند كه در آن تا حد زيادي از محتواي متن و ضرورت‌هاي فني و صنفي رها شده و سعي مي‌كند تنها خودش را در اثرش با حداقل واسطه ممكن بازتاب دهد. دورۀ پنجم، كه آغازي براي آن تعيين نكرديم، دوره‌اي است كه در اثر نهايي، تمام فرايندهاي رسيدن به يك اثر، همچون ارزشي نهايي براي هر اثري، به گونه‌اي خودآگاه نمود پيدا كرده و قدر مي‌يابد. اين حضور تام در اثر، از حيث معاصريت اثر و مناسبات حول هر اثر، شكل خودآگاه و متكاملي از دورۀ اول است. در اين مقاله در پي يافتن پاسخي به نحوه بروز فرديت هنري (در اينجا خطاطي) در دوره‌هاي مختلف، با محوريت‌دادن به پنج قطعه خوشنويسي از اين حيث كه تحولي در نحوۀ حضور خطاط در اثرش را به شكل بارزي نمايندگي مي‌كنند، با رويكرد مطالعاتي فرهنگي مورد بررسي قرار گرفتند.
چكيده لاتين :
Five calligraphy pieces, portraying five eras of individuality transformation, examined here to show different forms and levels of calligraphers’ presence in their artworks. By individuality, we have the immediate meaning of the ways,
one projects him/herself in his/her work and makes it identifiable. During the first era (beginning with the 1st century
AH), according to the limited numbers of scribes, and the obviousness of their presenc e, there is almost no trace of
the calligrapher in his/her work. It is the absent presence of well-known contemporary scribes. Beginning with the
3rd century AH, the ownership statements, waqf (Islamic donation) statements, and Anjameh (colophons) contain the
date and name of scribes, waqifs, and owners. This is the era of Tarqime. From 9th century AH, the era of comprehensive
presence initiates by multi-skilled poet-calligraphers who wrote their own poems in single pages gathered in
Muraqqa. The next era, beginning with the up-scaling of Siyah mashqs as artistic products, from 11th century AH,
represents the pure individuality of calligraphers abstracted to a great extends from the content of the folios. The last
era, with no determined start date, characterized by the absolute presence of the calligrapher’s professional life in
his/her work. All the process of exercising, elaborating, and finalizing incorporated in the art piece and projects the
totality of artistic individuality. This era is the conscious sublimation of the first era in sense of contemporary and absoluteness.
