كليدواژه :
قوم كرمانج شمال خراسان , گليم كرمانجي , نقش مايه هاي طبيعي , گونه شناسي
چكيده فارسي :
قوم كرمانج شمال خراسان، از اقوام فعال ايران در كار آفرينش گليم هستند و اين هنر يكي از مهم ترين توليدات خانگي آنان به شمار مي رود. اين پژوهش توسعه اي، پس از بررسي صد و سي نمونه گليم كرمانجي (40 نمونه از ساكنين روستاهاي كرمانج نشين خراسان شمالي، 36 نمونه از بين عشاير كرمانج و 54 نمونه نيز در مجموعه هاي تاجران و فروشندگان فرش در بجنورد، قوچان و مشهد) و استخراج نقش مايه هاي برگرفته از طبيعت آنها، تلاش دارد به گونه شناسي اين نقش ها و بررسي شيوه هاي تركيب بندي آنها بپردازد. داده هاي كيفي واكاوي شده در اين نوشتار به دو شيوه ميداني و اسنادي يافته اندوزي شده اند. نقش مايه هاي گليم كرمانجي را از نظر موضوعي مي توان در چهار گروه تقسيم بندي نمود: 1. نقش هاي طبيعي، 2. نقش هاي برگرفته از ابزار و وسايل زندگي، 3. نقش هاي انتزاعي، 4. ريزنقش هاي هندسي؛ كه بيشترين شمار و گوناگوني را در اين ميان نقش مايه هاي طبيعي دارند. وابستگي زندگي كرمانج ها به عوامل جغرافيايي و شرايط زيست محيطي، طبيعت را در ذهن ايشان بدل به كنشگري قهار و سترگ ساخته و به نيروهاي آن نقشي اسطوره اي بخشيده است. نقش مايه هاي طبيعي در گليم كرمانجي خود در سه گروه جاي مي گيرند: 1. نقش هاي جانوري كه به سه شيوه شمايلي، برساخته و نمادين بازنمايي مي شوند (همچون: طاووس، مرغابي، دم جنبانك، مريشك، ديك، عقاب، هوپ هوپ، ده وه، جيران، به ران، گوجي، به زن نيري، منيگ، چووچك، گال، ري وي، چاكل و چاكلي نكل خار و چاگل شقه، و كاووك) 2. نقش هاي گياهي (همچون: گل، دار، مه ره، و پرك) 3. نقش هاي برگرفته از پديده هاي طبيعي (همچون: چيك، گاني و خارخارك). بافنده كرمانج در چيدمان نقش ها بر گستره گليم نيز از ارتباط خود با طبيعت الگو گرفته. اكثر نقش هاي زمينه داراي موضوعاتي است كه ارتباط مستقيم تري با زندگي روزمره او دارند، در حالي كه نقش هاي تكرارشونده حاشيه، از طبيعت پيرامون زندگي ايلياتي يا از انگاره هاي نمادين و ذهني الهام گرفته شده است.
چكيده لاتين :
After a survey on one hundred and thirty samples of Kurmanji Kilims and extraction of their natural motifs, this study is trying to propose a typology of this motifs and characterize their methods of composition. The data reviewed in this article, have been gathered in a field and documentary research. The patterns of the Kurmanji Kilim can be categorized into four groups: 1. Natural motifs, 2. Motifs derived from tools of everyday life, 3. Abstract motifs, 4. Geometric motifs; which natural motifs are the most numerous and diverse group among them. Due to the Kormanjs dependency on geographic and environmental factors, nature has become a tremendous and mythical power in their minds. Natural motifs in Kurmanji Kilim are classified into three groups: 1. Animal motifs, represented in figurative, imaginary or symbolic styles (such as peacock, duck, chicken, cock, eagle, camel, deer, ram, dog, goat, butterfly, sparrow, fox, etc.); 2. Plant motifs (such as dandelion and different kinds of flowers, trees or herbs); 3. Motifs taken from natural phenomena (such as: star, spring and mountain). Relationship with nature is also obvious in the composition of these motifs on a Kilim. Most of the context patterns are more directly related to the weavers’ everyday life, while margin patterns are usually inspired by the nature around their tribal life or their symbolic and imaginary thoughts.
