مدل‌سازي هيدرولوژي اجتماعي با تغيير اولويت‌هاي جامعه در حوضه آبريز طشك- بختگان

Socio-hydrology Modeling with Changing Community Preferences in the Tashk-Bakhtegan Basin

مقدمه: توسعه كشاورزي در بالادست درياچه‌هاي طشك و بختگان همراه با خشكسالي‌هاي رخداده در دهه 1380، منجر به كاهش شديد سطح آب درياچه‌ها شده است. اين مطالعه پتانسيل مدل‌سازي هيدرولوژي اجتماعي براي توصيف سيستم‌هاي درهم‌تنيده آب-انسان را با مفاهيم و ‌روابط ساده نشان مي‌دهد. روش­: تمركز اين مطالعه روي توسعه مدل مفهومي هيدرولوژي اجتماعي به‌منظور شبيه‌سازي اندركنش‌هاي پاسخ جامعه با هيدرولوژي در حوضه آبريز درياچه‌هاي طشك و بختگان است. براي بخش اجتماعي مدل از متغيرهاي حساسيت جامعه و پاسخ رفتاري و براي بخش هيدرولوژي از مدل بيلان آبي توسعه ‌داده‌شده براي حوضه‌هاي خشك استفاده‌شده است. به‌دليل گسترده ‌بودن حوضه و تفاوت‌هاي مناطق مختلف آن فرض شده­است كه تغيير در اولويت‌هاي انساني و حساسيت‌هاي جامعه براي ساكنين بالادست و پايين‌دست حوضه مي‌تواند متفاوت باشد. محدوده زماني اين تحقيق سال‌هاي آبي 76-1375 تا 92-1391 است. يافته ­ها: يافته­ هاي پژوهش نشان داد كه با توجه به ميانگين خطاي كمتر از 10% در شبيه‌سازي سطوح زيركشت، انتخاب عوامل مؤثر بر حساسيت جامعه، انتخاب مناسبي بوده است. نتايج مدل‌سازي هيدرولوژي حوضه با درنظر گرفتن دو لايه خاك با ورودي سطح زيركشت محاسباتي، نشان از دقت قابل‌قبول مدل در توانايي شبيه‌سازي جريان رواناب در حوضه‌آبريز طشك-بختگان داشت. نتيجه ­گيري: نتايج تحقيق نشان داد در نواحي بالادست حوضه كه داراي بارش و منابع آب بيش‌تري است، درك جامعه از تهديد كيفيت زندگيشان پايين بوده و اولويت ساكنان آن تمايل به استفاده بيشتر از منابع آب و زمين است. اما در نواحي پايين‌دست حوضه با مشكلات زيست‌محيطي و كمبود منابع آب، مردم با درك بالايي از تهديد كيفيت زندگيِ خود، اولويت خود را به استفاده كمتر از منابع آب و زمين تغيير داده‌اند.

Introduction: Agricultural development upstream of Tashk and Bakhtegan lakes along with droughts of the 2000s, has led to a sharp decline in the water surface of the lakes. This study demonstrates the potential of social-hydrology modeling to describe coupled human-water systems with simple concepts and relationships. Methods: The focus of this study is on the development of a Socio-hydrological conceptual model in order to simulate the interactions between community response and hydrology in the Tashk-Bakhtegan basin. For the social submodel, the variables of community sensitivity and behavioral response are used, and for the hydrological submodel, the developed water balance model for the arid and semi-arid basins is used. Due to the vastness of the basin and the various features in different regions, it has been hypothesized that changes in human preferences and community sensitivities for upstream and downstream residents of the basin may be different. The time range of this research is from 1996 to 2013. Findings: The selection of factors affecting the community sensitivity was an acceptable choice, because of considering the average error less than 10% in the simulation of cultivated areas. The results of hydrological submodel by considering two soil layers with the the calculated cultivated area as an input, showed the acceptable accuracy of the model in the ability to simulate streamflow in the Tashk-Bakhtegan basin. Conclusion: The results showed that in the basin upstream areas, which has more rainfall and water resources, the community's perception of the threat to their quality of life is low and the priority of its residents is tendency to use more water and land resources. But in the downstream areas, with environmental issues and scarcity of water resources, people with a high sense of threat to their quality of life have shifted their priority to less use of water and land resources.