بررسي صفات مورفولوژيكي و تركيبات اسانسي مرزه سهندي (Satureja sahendica) رويشگاه‌هاي طبيعي بستان‌آباد

Morphological Traits and Essential Oils Components of Satureja Sahendica from Bostanabad Natural Habitats

مرزه سهندي گياهي چندساله و اندميك ايران متعلق به خانواده نعناعيان مي‌باشد. به‌دليل اهميت اين گياه دارويي در طب سنتي و اندميك بودن آن در ايران، در اين پژوهش صفات مورفولوژيكي، مقدار و نوع اجزاي اسانس آن در مناطق مختلف موردبررسي و شناسايي قرار گرفت. براي اين منظور ابتدا صفات مورفولوژيكي در محل اندازه‌گيري و سپس سرشاخه‌هاي گلدار به‌همراه پيكر رويشي از پنج رويشگاه طبيعي مرزه در شهرستان بستان‌آباد جمع‌آوري و بعد از خشك كردن، استخراج اسانس انجام شد. داده‌ها در قالب طرح كاملاّ تصادفي آناليز شد. تركيبات شيميايي اسانس‌ها با استفاده از دستگاه‌هاي كروماتوگرافي گازي و كروماتوگرافي گازي متصل به طيف‌سنج جرمي شناسايي شدند. بر اساس نتايج، بازده اسانس اين گياه براي مناطق مختلف از 46/0 تا 44/1 درصد وزن خشك ماده گياهي به‌ترتيب در رويشگاه آتباتان و آبريز متغير بود. در تعدادي از صفات مورفولوژيكي رويشگاه­هاي موردمطالعه، تنوع وجود داشت، بنابراين امكان شناسايي جمعيت­ هاي داراي ويژگي مطلوب از نظر برنامه­ هاي اصلاحي اين گياه با استفاده از صفات مورفولوژيكي تا حدودي ميسر است. در مجموع از نمونه ­هاي اسانس رويشگاه­ هاي مختلف 34 تركيب شناسايي و بر اساس آن مي­توان به چهار مونه[1] شيميايي شامل: ا. پولگون[2]-پيپريتون[3]، 2. پولگون-1و8- سينئول[4]، 3. تيمول[5]-پولگون-بورنئول[6] و 4. پولگون-گاماترپينن[7] به‌ترتيب از رويشگاه­هاي آبريز، آتباتان، جانبهان و چيني­بولاغي اشاره كرد. بيش‌ترين ميزان همبستگي بين نسبت طول به عرض برگ و درصد اسانس (99/0) مشاهده شد.

Satureja sahendica, a perennial plant and endemic in Iran is belonge to Lamiaceae family is one of the most important medicinal plants. In this study due to importance of Satureja sahendica in traditional medicine and endemism of this plant in Iran, morphological traits of plant, essential oils content and components of this medicinal plant was evaluated and identified. For this purpose, the morphological traits measured in situ and then aerial parts including leaves and flowers were collected from five natural habitats of Satureja in Bostan-Abad from east Azebaijan province and then dried materials were used for essential oils extraction. Data in a Completely Randomized Design (CRD) were analyzed. Chemical composition of essential oils identified by using Gas Chromatograph (GC) and Gas Chromatography - Mass Spectrometry (GC- MS) instruments. Based on the results the average essential oils content of plants aerial parts with three replications according to the dried weights of herbal substance varied from 0.46 to 1.44 Percent of dry weight in Atbatan and Abriz habitat respectively. The results showed that there was variation in some of the morphological traits of the studied habitats. Therefore, it is possible to identify the populations with the desired characteristics in terms of breeding programs of this plant using morphological traits to some extent. Overall, 34 compounds were identified from different habitats essential oil samples. According to the major constituents of the essential oils can be pointed to four chemotypes: 1. Pulegone–Piperitone, 2. Pulegone-1, 8-Cineole, 3. Thymol-Pulegone-Borneol and 4. Pulegone-γ-terpinene chemotypes from Abriz, Atbatan, Janbehan and Chinibulaghi habitats, respectively. The highest correlation (0.99) was found between leaf length / width ratio and essential oil percentage.