متون موازي الصيدنة ابوريحان بيروني (منابع بيروني، آثار بهره‌مند از آن و تحرير فارسي كاساني)

Parallel texts to Abu Reyhān-e Birūnī’s al-Ṣaydanah (Its Sources, the works benefiting from it and Kāsānī’s Persian redaction)

اشكالات يگانه دست‌نويس الصيدنة چندان است كه آماده‌سازي ويراستي پيراسته‌تر از ويراست عباس زرياب، بي بهره‌گيري از متون موازي ناشدني است. براي روشن شدن چند و چون كارامدي هر متن موازي در بازسازي مواضع گم شده يا اصلاح متن الصيدنة، بايد چند و چون بهره‌گيري بيروني از آن متن، يا پديدآور آن متن از الصيدنه، مشخص گردد. در مورد منابع مرتبط به ابدال ادويه (دارو هاي جايگزين) و عطرشناسي و در مورد برخي آثار رازي، متن عموماً با تغييري اندك در الصيدنة نقل شده‌است؛ پس متن چنين آثاري نيز به عين عبارت در تصحيح و تكميل الصيدنة سودمند خواهد بود. آثاري ادبي چون كتاب النبات ابوحنيفۀ دينوري، به دليل تلخيص بسيار آن‌ها توسط بيروني، تنها از نظر محتوا يا صورت درست برخي واژه‌ها مي‌تواند به كار آيد. در بهره‌گيري از تحرير فارسي كاساني، به دليل تصرفات پرشمار او در اصل الصيدنة، بايد احتياط كرد. نقل قول‌هاي واژه‌به‌واژۀ پرشمار كازروني از الصيدنة در شرح كتاب دوم القانون بسيار سودمند است. البته، برخي اشكالات الصيدنة نيز نه به اصل كتاب بلكه به تصرف كاتبان مربوط بوده‌است.

The problems of the al-Ṣaydanah’s unique Manuscript are so numerous that it is impossible, without drawing on its parallel texts, to prepare a better version than the existing one redacted by Abbās Zaryāb. To clarify how efficient the parallel texts are each in restoring the lost spots or emending the original text of al-Ṣaydanah, it must be determined how Bīrūnī has made use of it or how the author of the text has quoted al-Ṣaydanah. With respect to the works related to the substitute drugs and perfumery and in the case of some of Rāzī’s works, the source text has been quoted in the al-Ṣaydanah, generally with little alteration. Therefore, the exact phrases of those very texts will be useful in correcting and completing the al-Ṣaydanah. Such literary texts as Abū Ḥanīfah Dīnawarī’s Kitāb al-Nabāt, can be of some use only in respect of their contents or the correct recording of some of the words, because of their being considerably summarized. Due to his numerous alterations of the original, caution must be exercised when utilizing Kāsānī’s Persian redaction. Kāzirūnī’s recurrent references to the al-Ṣaydanah in his commentary on the second book of the Al-Qānūn are exceedingly helpful. Further, some of the al-Ṣaydanah’s problems are not related to the unwarranted changes by scribes but to its autograph.