كاركردهاي استفهام در تربيت اخلاقي از ديدگاه قرآن و نهج البلاغه

The Interrogation Functions in Moral education from the Perspective of Qur'an and Nahj al-Balagha

تربيت اخلاقي، نقشي بسيار مهم در سعادت فرد و جامعه دارد؛ چنان كه يكي از مهمترين اهداف بعثت پيامبر اكرم (ص) به شمار مي رود. راه و رسم درست تربيت آدمي نيز از ديرباز مورد توجه انديشمندان تربيتي بوده است. آنچه بيش از همه در فرآيند تربيت مورد توجه قرار گرفته، انديشه ورزي و تفكر بوده است؛ زيرا مبدأ صدور بسياري از افعال آدمي است. يكي از روش‌هاي مهم در فعّال سازي تفكر، استفهام است. از اين رو در اين مقاله كه با روش توصيفي- تحليلي سامان يافته است با بيان شواهدي از قرآن كريم و نهج البلاغه به تبيين روش استفهام و كاركردهاي آن در تربيت اخلاقي پرداخته ايم. اهمّ كاركردهاي استفهام در عرصه‌ي تربيت اخلاقي عبارتند از: برانگيختن انديشه، بيداركردن فطرت، تشويق به ورود به عرصه عمل اخلاقي، تغيير زاويه نگرش و ايجاد بينش صحيح، دانش افزائي توأم با خردورزي، مهارنفس و تمايلات افسار گسيخته آن، مهلت دادن به متربي براي اصلاح. به كارگيري روش استفهام در تربيت اخلاقي، موجب هوشياري افراد و روشن شدن زواياي مبهم صفات و افعال اخلاقي مي گردد؛ ضمن آنكه جريان تربيت را به جرياني پويا و نقّاد بدل مي كند.

Moral education plays a significant role in the felicity of individuals and society. That is why it is considered to be one of the most important goals of the resurrection of the Holy Prophet. Educational thinkers have always been concerned with the correct way to educate human beings. In this process, thoughtfulness has received much attention because it is the origin of most human behaviours. Interrogation is a salient method to activate human’s thought. Accordingly, the present research with a descriptive-analytical method, intends to illustrate interrogation and its functions in moral education with examples from Qur'an and Nahj al-Balagha. Motivating thoughtfulness, awakening human nature, encouraging people to ethical action, changing perspectives, and creating the correct insight, enriching knowledge with reasoning, controlling ‘self’ and its unbridled tendencies, and giving correction time to the learner were found to be the most important functions of the interrogation in moral education. The adoption of interrogation for moral education leads to the awareness of individuals and the clarification of the dark sides of ethical characteristics and actions, as well as making education a dynamic and critical process.