تحليل فضايي و پهنه‌بندي تاب‌آوري شهري مطالعه موردي: شهر آق‌قلا

Spatial Analysis and Urban Resilience Zoning of Aq Qala City (with emphasis on Flood Crisis)

يكي از مهم­ ترين و شايع­ ترين بحران­هاي طبيعي كه همواره زندگي جوامع انساني را تهديد مي­كند، سيل است كه به عنوان دومين حادثه پس از زلزله، بيشترين خسارت­ها را به بار مي­آورد. كشور ما از اين نظر، جزء ده كشور آسيب­پذير از بلاياي طبيعي جهان به شمار مي­آيد؛ چرا كه در طي 90سال اخير، 120000نفر از هموطنان­مان بر اثر آن جان خود را از دست داده­اند. با افزايش سوانح طبيعي، امروزه به مسئله آسيب­پذيري و تاب­آوري كه ميزان توان شهرها و مناطق را در برابر بلايا نشان مي­دهد، توجه جدي شده است. در اين راستا هدف اين پژوهش، بررسي تاب­آوري شهري با استفاده از تحليل فضايي در شهر آق­قلا كه بلوك­هاي آماري آن از طريق مركز ملي آمار ايران بر­اساس سرشماري سال 1395­تهيه گرديده و 13شاخص در ابعاد اقتصادي، اجتماعي و كالبدي تعيين و نقشه­هاي آن با استفاده از نرم­افزار­Arc GIS 10.4 و آزمون تحليل لكه­هاي داغ (Hot Spot) به منظور شناسايي بلوك­هاي آماري محلات آسيب­پذير استخراج گرديده و مورد­ ارزيابي قرار گرفته است. نتايج به دست آمده نشان مي­دهد كه در بلوك­هاي آماري، شاخص­هاي بيكاري، املاك رهن و استيجاري، جمعيت زنان، جمعيت زير 9سال، بي­سوادي، تراكم مساحت بلوك­ها، مهاجرت، وضعيت سرپرست خانوار، نوع مصالح ساختماني، مسكن غيراستاندارد و نوع سازه (اسكلت) ساختماني تقريبا وضعيت مشابهي دارند و بيشترين محلات آسيب­پذير، محلات كل­آباد، عيدگاه، دليجه و حكيم­آباد هستند و محلاتي مثل محمدآباد، خزانه به مراتب آسيب­پذيري كمتري در مقايسه با اين محلات داشته­اند. اما از لحاظ شاخص­هاي مساحت خانه­هاي تا 200مترمربع كه احداث گرديده بودند، محلات محمدآلق، طعنه و الياس­آباد، وضعيت بحراني دارند و نيز شاخص جمعيت بالاي 65 سال، محله دليجه و بخش­ه ايي از محلات خزانه، الياس­ آباد و حكيم ­آباد، در معرض خطر و آسيب­پذيري بيشتري قرار دارند و ميزان تا­آوري در محلات نامبرده شده كمتر است.

One of the most important and most common natural disasters that has always threatened the lives of human communities is the flood, which is the second most damaging event after an earthquake. In this regard, our country is one of the ten most vulnerable countries in the world due to natural disasters, because over the last 90 years, 120,000 of our compatriots have died. With the increase in natural disasters, the issue of vulnerability and resilience that shows the power of cities and regions against disasters is becoming increasingly important today. The purpose of this study was to investigate urban resilience using spatial analysis in Aq Qala city whose statistical blocks were prepared through the National Statistics Center of Iran based on the Census of 1395 and 13 indicators in economic, social and economic dimensions. Anatomical maps and maps were extracted and evaluated using Arc GIS 10.4 software and Hot Spot Analysis to identify statistical blocks of vulnerable neighborhoods. The results show that in statistical blocks, unemployment indices, mortgages and rentals, female population, population under 9 years, illiteracy, immigration, household head status, type of building materials, nonstandard housing and type The building structures have a similar situation and most of them are Khelabad, Eidgah, Delijah and Hakimabad, and neighborhoods such as Mohammad Abad, Treasury, are much less vulnerable. But in terms of indices of houses up to 200 square meters that were built, the neighborhoods of Mohammad Aleqh, Tana and Eliasabad are in critical condition as well as the population index over 65 years old, Deliae district and parts of Treasury, Eliasabad. an‎d Hakimabad are at greater risk and vulnerability, and the resiliency is lower in the areas mentioned.