بدن اخروي و فاعل آن از ديدگاه ملاصدرا

Otherworldly Body and its Agent in Sadraic View

ملاصدرا به عنوان فيلسوفي اسلامي دو عنصر نفس و بدن را در عرصه قيامت حاضر دانسته، و در صدد اثبات عقلي آن است. در اين راستا پرسش مطرح شده آنست كه، آيا بدن در معاد همان بدن قبلي اوست ؛ يا بدن نو و جديدي است؟ و اينكه مبدأ ايجاد اين بدن كدام است ؟ ملاصدرا در خصوص پرسش اول قائل است كه بين بدن دنيايي وجسم عنصري تمايز بايد قائل شد . و به اعتقاد وي بدن عنصري انسان بعد از مرگ هلاك شده و حضور جسم عنصري با حفظ عنصريت در آخرت با نظام تكاملي كه در عالم هستي مستقر است مغايرت دارد. و نفس بعد از مرگ به بدن مثالي تعلق مي گيرد.امّا درپاسخ به سؤال دوم با مقايسه در آثار فلسفي وتفسيري ملاصدرا كه البته تاپيش از اين صورت نگرفته است ؛ بايد گفت؛ ملاصدرا درآثار فلسفي براي حل معاد جسماني بر اساس حركت جوهري نفس به نوعي از پاسخ مي پردازد به اين بيان كه اجساد در اين عالم قابل نفوس خويش بوده و درآخرت، نفوس فاعل ابدان خود هستند. يعني نفس در آخرت فاعل وايجاد كننده بدن اخروي است ؛ درصورتي كه براساس اثرتفسيري خود در سوره يس بيان مي كند ؛ ايجاد بدن در عرصه قيامت نتيجه خلق امري مستقيم خداوند است كه در اين صورت با روال سير حركت نفس بر اساس آثار فلسفي مغايرت دارد. بنابراين براي بدن اخروي در آثار فلسفي و تفسيري ملاصدرا با دو نحو از پاسخ روبرو هستيم كه در وهله اوّل متفاوت به نظر مي رسد . امّا با تأمل مي توان به جمع دو بيان نزديك شد. در جمع دو بيان مي توان گفت : چون نفس در عرصه قيامت موجودي مجرد بوده و از ماده و خصوصيات آن مبري است لذا او مي تواند معلول خويش را كه بدن باشد با خلق امري كه نوعي امتثال انسان به اراده الهي است خلق نمايد كه رافع نقض در هر دو بيان ملاصدرا است.

Mulla Sadra as an Islamic philosopher believes that both soul and body attend in the resurrection and tries to submit rational evidences on it. The question that is raised is whether the body in the resurrection is the worldly body or a different and new body. Concerning this question, Mulla Sadra believes in a distinction between worldly and otherworldly body. He maintains that human elemental body exterminates after the death and therefore its attendance in the next world is different from its evolutionary state in the world and thus, the soul belongs to the ideal body after the death. A new look at philosophical writings and commentaries of Mulla Sadra reveals that Sadra has explained corporeal resurrection in his substantial motion according which souls are the agent and originator of their bodies in the next world. In his commentary on Surah Ya Sin, Sadra maintains that creation of body in the resurrection is the direct result of divine order which is in contrast with the procedure of soul’s motion in philosophical writings. Therefore, there seem to be a contradiction of views in Sadraic philosophical writings and commentaries on this issue. However, one can approach a unitary stance from the two seemingly distinct views through a more profound analysis. It is concluded that since the soul is an immaterial being, and different form matter and its qualities, it can create its effect which is body through an ordered creation in consistence with divine will, a view which solves the aforesaid contradiction.