خوانشي خاص از نظريه حركت جوهري با بسط نظريه فيض در فلسفه ابن سينا

A Particular Reading of the Theory of Trans-Substantial Motion with the Extension of the Theory of Emanation (al-Fayḍ) in Avicenna’s Philosophy

نظريه حركت جوهري بر پايه اصول نظام مند حكمت متعاليه مانند اصالت وجود و تشكيك در حقيقت عينيه وجود استوار شده است. اگرچه ابن سينا هرگز از يك تيوري يكپارچه تحت عنوان نظريه حركت جوهري دفاع نكرده است، اما به نظر مي رسد نظريه محوري فيض كه مهم ترين نظريه در كانون تفكر فلسفي او محسوب مي شود، مي تواند چهره اي نو از حركت جوهري ارايه دهد. در تصوير بديع ابن سينا، حركت عالم مادي امتداد فيض لاينقطع و دايمي حق تعالي است و حدوث پي درپي در عالم ماده خود را در قامت حركت جلوه گر مي سازد. همچنين به نظر ابن سينا محذوراتي مانند تتالي آنات يا تشافع علل در زمان واحد، تيوري كون و فساد را با ايرادات اساسي مواجه مي سازد، به طوري كه نمي توان تبدل صورت ها در جوهر را بدون تصور امري تدريجي يا همان زمان در نظر گرفت. عباراتي نيز وجود دارد كه به طور مستقيم بر حركت در جوهر و همين طور وحدت محرك و متحرك در طبيعت اشاره دارد كه مي توان دال بر تمايل ابن سينا به پذيرش حركت جوهري دانست.

The theory of trans-substantial motion (al-harakat al-jawhariyyah) has been established based on the methodical principles of al-hikmat al- muta'āliyah (transcendent theosophy) such as the primacy of existence (asalat al-wujud) and tashkik (gradation) in objective truth (reality) of wujud (existence). Although Avicenna has never attempted to justify the integrated theory named the theory of trans-substantial motion (al-harakat al-jawhariyyah) but it seems that the pivot theory of emanation (al-fayḍ) which is counted as the most important theory in the centre of the philosophical thought can present a modern image of trans-substantial motion (al-harakat al-jawhariyyah). In Avicenna’s innovated image, the motion of the material world is the extension of the constant and continuous emanation (al-fayḍ) of almighty God and successive origination in the material world shows itself in the form of motion. Also, according to Avicenna’s opinion, the problems such as the consecutiveness of moments (tatalî anat) or adherence of causes at the same time make the theory of generation and corruption confront main problems as it cannot be considered the transformation of forms in substance (jawhar) without imagining a gradual matter or at the same time. There are statements that directly imply motion in substance and also, the unity of the moving body and mover in nature that can indicate Avicenna’s tendency to accept trans-substantial motion (al-harakat al-jawhariyyah).