مطالعه اوليه دست افزارهاي سنگي محوطه‌هاي دوره مس‌سنگي در غرب استان كردستان

Preliminary Study of Chalcolithic Lithic in the West of Kurdistan Province

با درنظر گرفتن پيشرفت گسترده‌اي كه‌ در توليد سفال و شروع به‌كارگيري فلز در دورۀ مس‌ و سنگ رخ داده است، شناخت مصنوعات سنگي ازلحاظ توسعۀ‌ تكنولوژيكي، بسيار با اهميت است. اين مهم زماني معنادار مي‌شود كه جوامع در توليد ابزارهاي كاربردي در سيستم معيشت بسيار آگاهانه دست به توسعه‌ و خلاقيت در ساخت ابزارهاي سنگي با تكنولوژي جديد مي‌زنند. عموماً باستان‌شناسان در دورۀ مس‌وسنگ فعاليت‌هاي خود را بر يافته‌هايي به‌جز مصنوعات سنگي قرار داده‌اند. اين نوشتار يكي از مطالعات اساسي و بنيادي برروي مصنوعات سنگي در دورۀ مس‌ و سنگ در غرب ايران مي‌باشد. با چنين رويكردي، مقالۀ حاضر به بحث تكنولوژي و گونه‌شناسي مصنوعات سنگي در سه محوطۀ نمشير، بَردِه و قاضي‌خان در غرب استان كردستان در دورۀ مس‌وسنگ مي‌پردازد؛ لذا چگونگي تكنولوژي ساخت و كاربرد ابزارهاي سنگي در اين دوره مهم از پرسش‌هاي اصلي اين پژوهش مي‌باشد. فرض اين پژوهش بر اين استوار است كه در منطقۀ كردستان مانند ساير مناطق زاگرس سنت ابزارسازي پسامُعلفاتي رايج بوده است. نتايج به‌دست آمده نشان مي‌دهد در مرحلۀ مس‌وسنگ قديم و مياني ابزارها ابتدايي و بيشتر شامل خراشنده‌ها مي‌باشند و از فناوري ضربۀ مستقيم استفاده شده است. درواقع، اين سنت ابزار سازي تا فاز پاياني مس‌وسنگ ادامه داشته و هم‌زمان در مرحلۀ مس‌وسنگ جديد تغييرات اساسي در ابزارها روي داده است. توليد تيغه‌هاي بلند در مس‌وسنگ جديد به‌خصوص توليد تيغه‌هاي داس نشان‌دهندۀ استفاده از فناوري جديد در توليد ابزار و احتمال ساخت آن‌ها در كارگاه‌هاي تخصصي است. در اين دوره وجود فراوان تيغه‌هاي داس دال‌بر اهميت كشاورزي در دورۀ مس‌وسنگ جديد است. ازطرفي وجود سنگ ابسيدين به‌عنوان مادۀ اوليه وارد شده به اين منطقه كه در ساخت ريزتيغه‌ها و خراشنده‌هاي ريز كاربرد داشته و هم‌چنين وجود تيغه‌هاي داس با منابع سنگ غيرمحلي در كل مجموعه، ارتباطات منطقه‌اي و فرا منطقه‌اي را نشان مي‌دهد.

Based on the progress that has happened in pottery production and the use of metal during the chalcolithic period, recognition of the Chalcolithic tools is vital. The present article discusses the techno-typology of Chalcolithic lithics in the three sites of Namashir, Bardeh, and Ghazi Khan in the west of Kurdistan province. Therefore, the main questions are (1) is the technology of making tools in Kurdistan a post-Mlefaatian tradition? an‎d (2) Do tool-making traditions change over time? The hypothesis of this research is typical characteristics known as the Post-Mlefaatian. The results show that in the early and middle phases, the tools are primary and include scrapers. But in the late Chalcolithic phase, the production of long blades and sickle blades segments indicates the use of new technology in the production of tools and the possibility of making them in specialized workshops. The abundance of sickle blades is clearly an indicator of agriculture in the late Chalcolithic phase. The existence of obsidian as a raw material imported to this region, as well as the sickle blades with non-local resources, indicate the regional and trans-regional communications.