بررسي نفوذ فرهنگ كوراارس در كرانه‌هاي شرق زاگرس مركزي (بر اساس پژوهش هاي باستان‌شناسي تپه چال پيرتاج،كردستان)

Influence of Kura-Araxes Culture on the Inner Margins of East Central Zagros (Based on Archaeological Research on Chal Tepe Pirtaj, Kurdistan)

تپه چال در منتهي‌اليه آخرين دامنه‌هاي فرهنگي-طبيعي شرقي زاگرس‌مركزي در بيجار كردستان قرار دارد. پژوهش‌هاي اين ناحيه نشان مي‌دهد كه اين منطقه ازنظر فرهنگي در هزارۀ سوم پيش‌ازميلاد در حوزۀ نفوذ سنت كوراارس قرار مي‌گيرد. شكل‌گيري و گسترش فرهنگ كوراارس يكي از مهم‌ترين تحولات افق‌هاي فرهنگي جنوب قفقاز است كه تأثيرات شديدي بر مناطق جغرافيايي وسيع و متفاوت ازجمله آناتولي شرقي، شمال‌غرب و غرب ايران برجاي گذارده است. گمانه‌زني باستان‌شناسي، در تپه چال كه محوطه‌اي تك‌دوره‌اي است، با هدف شناسايي توالي استقراري و بررسي نقش منطقه در توسعۀ فرهنگ كوراارس انجام شد. مطالعۀ الگوي انتشار محوطه‌هاي داراي مواد فرهنگي كوراارس از مرز شمالي منتهي به رودخانۀ ارس تا نيمۀ شرقي آذربايجان و هم‌چنين مناطق مرتفع و نيمه‌خشك و استپي شرق كردستان، تماماً بيانگر اين نكته است كه حضور مردمان كوراارس كه در ادبيات باستان‌شناسي ايران به‌نام فرهنگ «يانيق» خوانده مي‌شوند در اين چشم‌انداز طبيعي سكني گرفته‌اند؛ لذا در اين پژوهش به‌نحوه و زمان شكل‌گيري اين فرهنگ در محوطۀ پيرتاج و نهايتاً نحوۀ تكامل آن پرداخته مي‌شود. اين نوشتار تلاش مي‌كند با توجه به مطالعۀ مواد فرهنگي متعلق به سنت يانيقي در پيرتاج به اين پرسش پاسخ دهد كه چگونه ارتباطات و مناسبات فرهنگي بين اين نقطه با ديگر مناطق حضور فرهنگ كوراارس برقرار بوده است؟ اهميت داده‌هاي اين محوطه نشان مي‌دهد كه برخي گونه‌هاي سفالي ازلحاظ فرم و تزئين متفاوت از گونه‌هاي شناخته شده در ديگر محوطه‌هاي اين فرهنگ در شمال‌غرب و دامنه‌هاي شرقي زاگرس مي‌باشند. پژوهش حاضر برمبناي گمانه‌زني و سپس مطالعات كتابخانه‌اي صورت گرفته و با رويكرد توصيفي-تحليلي، سعي در تبيين مواد فرهنگي دارد. نتايج پژوهش‌ها اطلاعات جديدي از سنت كوراارس در انتهاي شرقي‌ زاگرس‌مركزي ارائه و نشان‌داد كه داده‌هاي سفالي از پيچيدگي‌هاي تكنيكي بيشتري برخوردار است.

There are few studies in the Bijar region. The only excavation in the area is the excavation of the Gheshlagh Tepe which is carried out in three seasons by the Motarjem and sharifi. The result was the continuation of the settlement from the Early, to Late Chalcolithic Period (Sharifi & Motarjem, 2014). But no site of the Early Bronze Age has been excavated in the region. So paying attention to the Pirtaj Mound is very important, because excavation on this mound led to the identification of a site from the Early Bronze Age in the high-altitude region between the east of the central Zagros and the southern basin of the Lake Urmia. While cultural relations of the two regions were previously discussed in Archaeological studies, there was still no information available on the existence of intermediary locations. The Pirtaj mound is located at 35 K.M of the Bijar township, Kurdistan province, with Geographical coordinates (UTM: 39 S 241720.60, 3960714.02) and 1688m height above the sea level.The mound consists of an ancient stack with dimensions of 140 and a width of 120 meters and a height of 5 meters. Two sounds were excavated on this mound. In the sound of T.T.10. three layers identified. The first layer is Agricultural accumulation and the second and third layer are cultural Accumulation belonged to the Early bronze Age. The pieces of pottery, bones and ash remains are the cultural materials available in this sound. In the excavation of the T.T.11 sound, four layers were identified. The two upper layers represent the cultural accumulation Belonging to the Early bronze Age and the two lower layers represent sedimentary deposits. Due to the sequence of layers in this sound, the cultural layers of the Pirtaj are formed on the surface of a low-volume and low-level natural hill.