درك مقدماتي تحولات و الگوي استقراري دوره مفرغ جديد حوضه كشف‌رود (دشت مشهد)

Preliminary Understanding of the Developments and Settlement Pattern of the Late Bronze Age Kashfarud Basin (Mashhad plain)

بازۀ زماني نيمۀ دوم هزارۀ دوم پيش‌ از ميلاد (حدود 1800-1700 پ.م.) هم‌زمان با فروپاشي مراكز شهري پيچيده در نيمۀ شرقي فلات ايران، به‌ويژه شمال‌شرق است. در ميانه و جنوب‌غربي آسياي ميانه پس از تغيير مذكور استقرار محوطه‌ها تداوم‌يافته كه با نام فرهنگ بلخ-مرو (BMAC) شناخته مي‌شود. براساس دانش فعلي باستان‌شناسي، در شمال‌شرق ايران، اعم‌از: خراسان، دشت گرگان و شاهرود، استقرارها در حدود 1700 پ.م. متروك شده و با وجود يك دورۀ فترت، دوباره در عصرآهن با ظهور گورستان‌ها تداوم‌يافته‌اند. ارزيابي اوليۀ اين تحولات در حوضۀ ‌كشف‌رود در محدودۀ دشت مشهد به‌عنوان يكي از مناطق فرهنگي خراسان، ازجمله اهداف و ضرورت مطالعات اين دوره محسوب مي‌شود. ارزيابي فاز زماني دورۀ مفرغ جديد در رويكردي تطبيقي و مطالعۀ فرهنگ غالب حوضۀ كشف‌رود و بررسي اوليۀ تحولات اين دوره از اصلي‌ترين پرسش‌هاي پژوهش است. ازطرفي ديگر، مطالعۀ الگوي استقراري نيز از اهم اهداف پژوهش است. اين پژوهش با رويكرد باستان‌شناسي چشم‌انداز و به‌روش تحليل نقشه‌هاي خروجي ArcGIS انجام شده است. نتايج پژوهش بيانگر همگوني شاخصه‌هاي سفالي دورۀ مفرغ جديد حوضۀ كشف‌رود با آسياي ميانه و مشخصاً دو فاز زماني گنور و تغلق و نمونه سفال‌هاي گنورتپه در تركمنستان و جاركوتان در ازبكستان مي‌باشد. هم‌چنين مطالعۀ كانون‌هاي استقراري، هرچند كاهش وسعت و يا متروك‌شدن برخي از استقرارهاي دورۀ مفرغ مياني را نشان مي‌دهد، اما ازنظر تعداد استقرارها، كاهشي ديده نشده و استقرارهاي جديدي نيز در اين دوره براي اولين‌بار مسكون شده است؛ هم‌چنين، نتايج بيانگر استمرار استقرار و تغيير احتمالي در نوع معيشت برخي از جوامع استقراري اين دوره است. استقرارهاي اين دوره نيز همانند ادوار فرهنگي گذشته، به‌شدت به رودخانۀ كشف‌رود به‌عنوان حياتي‌ترين شريان دشت مشهد وابسته بوده و با مدلي خطي در حاشيۀ اين رودخانه شكل‌ گرفته‌اند.

Between 1800 and 1700 BC, complex urban centers in the eastern half of Iran, especially in the Northeast and Central Asia, collapsed due to unknown factors; While in Balkh and Merv oases, the settlements of this period appeared with the prominent culture of Balkh-Merv and continued without interruption. According to current knowledge, settlements in northeastern Iran, including Khorasan, Gorgan plain and Shahroud, were abandoned in 1700 BC and despite a period of decline, they continued again in the Iron Age with the emergence of cemeteries. Assessing these developments in Kashaf-Rud Basin as one of the cultural regions of Khorasan is one of the goals and necessity of studies in this period. Assessing the time phase of the Late Bronze Age and the dominant culture of the Kashaf-Rud Basin and how the developments of this period occurred in the region is one of the main research questions. On the other hand, understanding the pattern of settlements of the Late Bronze Age of Kashaf-Rud basin is one of the most important goals of the research. This research has been done with a landscape archeology approach and by analyzing ArcGIS output maps. The results show the similarity of the pottery characteristics of the Late Bronze Age Kashaf-Rud basin with the two time phases of Gonor and Togholog and the samples of Gonur Depe pottery of Turkmenistan and Jarkutan, Uzbekistan. The number of settlements has not decreased and new settlements have been inhabited for the first time in this period. The results also indicate the continuation of settlement and change in the type of livelihood of some settlement communities in this period. The settlements of this period, like the previous cultural periods, are strongly dependent on the Kashaf-Rud River as the most vital artery of the Mashhad plain and have been formed with a linear model along this river.