تحليل باستان شناختي سكه هاي دورۀ اليمايي در بازۀ زماني (85 پ.م.-224م.)، بارويكرد سياسي و اقتصادي براساس آناليز عنصري سكه ها: طيف سنجي به روش PIXE

Archaeological Analysis of the Elymais Coins in the Interval (85BC-AD224), with a Political and Economic Approach, Based on Elemental Analysis of Coins: PIXE Spectroscopy

اليمايي‌ها به‌صورت يك ساتراپي خودمختار و گاهي نيمه‌خودمختار، هم‌زمان با سلوكيان و پارت‌ها در جنوب‌غرب، غرب و جنوب ايران از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده‌اند. اين حكومت از اواسط قرن دوم پيش‌ازميلاد تا ظهور امپراتوري ساساني، هم‌زمان با حكومت سلوكي و اشكاني حضور فعالي در جريانات سياسي و اقتصادي منطقه ايفا نموده است. عمدۀ آثار يادماني دورۀ اشكاني در حيطۀ جغرافيايي اليمايي قرار دارند و بسياري از سنت‌هايي كه در دورۀ ساساني تجلي‌يافته از دستاوردهاي اصلي فرهنگ اليمايي بوده است. باوجود طيف گستردۀ آثار شناسايي شده مربوط به اين دوره، هنوز بسياري از جنبه‌هاي حكومت اليمايي ناشناخته است. سكه‌ها، ازجمله داده‌هاي سودمند و شاخص باستان‌شناسي هستند كه با توجه به ماندگاري و فراواني، ازطريق مطالعۀ نقش و خط استفاده شده در سكه‌ها، مي‌توان اطلاعات ارزشمندي دربارۀ شناخت ادوار مختلف به‌دست آورد. علاوه‌بر اين موضوعات، بهره‌بردن از علوم آزمايشگاهي برروي اين يافته‌ها اطلاعات تكميلي سودمندي را در اختيار محققين قرار مي‌دهد. در اين مقاله، مجموعه‌اي از سكه‌هاي مفرغي و نقره‌اي متعلق به دورۀ اليمايي با استفاده از دستگاه پيكسي مطالعه شدند، تا ازطريق تجزيۀ عنصري و مشخص‌كردن تركيبات شيميايي، بتوان به پرسش‌هايي درمورد غلظت يا خلوص، تعداد معادن، تعداد ضرابخانه‌ها در اين سكه‌ها و نمود اين تركيبات در شناخت ساختار اقتصادي و سياسي دورۀ مذكور دست‌يافت. براي رسيدن به اهداف ياد شده، 35 سكه‌ از اليماييان آناليز گرديد، اين سكه‌ها بازۀ زماني 85 پ.م. تا اوايل قرن سوم م. را دربر مي‌گيرند. نتايج مشاهدات، نشان‌داد كه سكه‌هاي آناليز در شش ضرابخانه ضرب شده (دو ضرابخانه در هر سه دوره استفاده شده) و مادۀ خام اوليۀ آن‌ها از سه معدنِ متفاوت هستند. ازطرفي، نسبت درصد عناصر اصلي سكه‌ها در سه دورۀ اليمايي با هم متفاوت بوده و روند كاهشي درصد نقره و مس و روند افزايشي درصد سرب در سكه‌هاي آناليز شده، بازگوكنندۀ وضعيت بهتر ضرب سكه در دورۀ اول اليمايي نسبت به دورۀ دوم و سوم و شرايط بهتر اقتصادي-سياسي شاهان اين دوره است؛ علاوه‌بر آن، تسلط اليماييان بر شوش تأثير مستقيم بر خلوص و كيفيت بهتر سكه‌هاي آنان داشته‌است.

The Elymais, as a semi-autonomous and sometimes autonomous satrap, had a special place in southwestern, western, and southern Iran at the same time as the Seleucids and Parthians. This rule has played an active political and economic presence in the region from the middle of the second century BC until the rise of the Sassanid Empire, simultaneously with the Seleucid and Parthian rule. Most of the Parthian monuments are located in the Elymais geographical region and many of the traditions that were manifested during the Sassanid period have been the main achievements of Elymais culture. Despite the wide range of artifacts identified during this period, many aspects of the Elymais rule are still unknown. Coins as useful and index data in archaeology, due to their durability and frequency, by studying motifs and texts, provide valuable information about different periods. In addition, the use of laboratory science on these findings provides useful supplementary information for researchers. In this article, a collection of bronze and silver coins belonging to the Elymais period were studied by the PIXE method, in order to answer the questions about the concentration or purity, the number of mines, the number of mints on these coins, and the appearance of these compounds in understanding the economic and political structure of the period. To achieve these purposes, 35 coins from the Elymais were analyzed. These coins ranged from 85 BC to the early third century AD. The results showed that the analyzed coins were minted in six mints (two mints used in each of the three periods) and their raw material was different from the three mines. On the other hand, the ratio of the percentage of the main elements of coins in the three Elymais periods are different and the decreasing trend of silver and copper percentages and the increasing trend of lead percentage in the analyzed coins indicate a better coin minting situation in the first Elymais period than the second and third periods, and the better political and economic situation of the kings of this period; In addition, the domination of the Elymais over Susa had a direct effect on the purity and better quality of their coins.