تناسبات پنهان در برج مقبره‌هاي قرن هشت و نه ه.ق. مازندران

The Dynamic Proportions in Tower Tombs from Eighth and Ninth Centuries A.H. in Mazandaran

مازندران يكي از حوزه‌هاي فرهنگ ايراني است كه داراي مقابري با ويژ‌گي‌هاي ساختاري منحصربه‌فرد است. قرن هشت و نُه هجري‌قمري دورۀ شكل‌گيري و قوام برج‌مقابر در مازندران است؛ اين سازه‌ها اغلب داراي ساختاري مشابه و شامل گنبد رُك، بدنه و ساقه هستند. هرچند بسياري از آن‌ها در طول ساليان متمادي دچار آسيب شده‌اند، اما مسألۀ اصلي، كمبود مطالعات منسجم و علمي دربارۀ ساختار اين مقابر در جهت حفاظت و مرمت آن‌هاست. هدف اصلي اين پژوهش، شناسايي و كشف تناسبات موجود در عناصر اصلي مقابر دورۀ تيموري مازندران (بدنه، كوهه1، ساقه2 و گنبد رُك3) است. بر اين‌اساس، حدود سي مقبرۀ تاريخي با رهيافت اثبات‌گرايي و ازطريق مطالعات ميداني و سندپژوهي مورد بررسي قرارگرفتند و نقاط مشترك و تمايز آن‌ها شناخته شد. در اين‌ميان تعداد هفت مقبره به‌دليل تشابه كالبدي و ساختاري براي بررسي دقيق‌تر انتخاب شدند. در اين پژوهش سعي شده است به پرسش‌هايي ازقبيل: مقصود از وجود تناسبات پنهان در مقابر قرن هشت و نه هجري‌قمري مازندران چيست؟ و آيا مقابر موردمطالعه داراي ارتباط شكلي و ساختاري با يكديگر هستند و از نظم تناسباتي مشابهي پيروي مي‌كنند؟ پاسخ داده شود. پژوهش پيشِ‌رو نشان مي‌دهد، مقابر مورد‌مطالعه داراي تناسب 1/1، 2/1 و 3/1 در بدنه، ساقه و گنبد رُك هستند. شناسايي تناسبات پنهان مي‌تواند در بازخواني و بازسازي خطوط اصلي مقابر آسيب ديده راهگشا باشد؛ علاوه‌بر آن، ادامۀ پژوهش در اين زمينه ممكن است منجر به كشف «نظام تناسبات» ويژه‌اي در اين حوزه شود. مقابر موردمطالعه، هرچند داراي نظام شكل‌گيري متنوعي هستند؛ اما تناسباتي خاص و تقريباً يكسان بر ساختار آن‌ها حاكم است.

Mazandaran is one of the Iranian culture domains possessing tombs with unique structural properties. Eighth and ninth centuries AH are the periods of the formation and persistence of tower tombs in Mazandaran. They often have similar structures and include Colonial dome, body, and drum. Although many of them have sustained damages during the long years, the main issue is the shortage of coherent and scientific studies about the structure of these tombs for the preservation and repair them. The present study’s main goal is the identification and discovery of the proportion’s existent in the primary elements of the Timurid era’s tombs in Mazandaran (body, drum, and Colonial dome). Based thereon, about thirty historical tombs were investigated through a positivism approach and via field studies and document research, and their common and distinct points were recognized. In between, seven tombs were selected for more precise investigation due to the contextual and structural similarity. The effort has been made in this study to find answers to questions like the following: what is the intention of the existence of hidden proportions in the tombs from the eighth and ninth centuries AH in Mazandaran? Are the studied tombs related in terms of shape and structure and do they follow similar proportional order? The present study will show that the studied tombs have 1:1, 1:2, and 1:3 proportions in the body, drum, and Colonial dome. The identification of the hidden proportions can be promising in the reading and reconstruction of the primary lines in the damaged tombs. Moreover, a continuation of the research in this regard can lead to the discovery of a particular “proportion system” in this area. Although the studied tombs have a diverse formation system, there is a special and nearly identical proportion governing their structure.